Vismigratierivier

1.1 Aanleiding

Het Rijk werkt aan de versterking van de Afsluitdijk en het vergroten van de afvoercapaciteit van het IJsselmeer. Bij de dijkversterking hebben de regionale (overheids)partijen een aantal ambities centraal gesteld, gericht op de verduurzaming van de Afsluitdijk. Eén van de regionale initiatieven is de aanleg van een Vismigratierivier aan de Afsluitdijk, bij het spuicomplex van Kornwerderzand. Met de aanleg van deze Vismigratierivier wordt de ecologische verbinding tussen de Waddenzee en het IJsselmeer verbeterd zodat trekvissen beter kunnen migreren en hun paaigronden weer kunnen bereiken.

De Vismigratierivier is een initiatief van de Waddenvereniging, Stichting Het Blauwe Hart, Sportvisserij Nederland en de Vereniging Vaste Vistuigen Noord. In samenwerking met It Fryske Gea en Rijkswaterstaat wordt het project onder regie van het programma De Nieuwe Afsluitdijk uitgewerkt.

Om de Vismigratierivier ook in planologisch opzicht mogelijk te maken wordt een Provinciaal Inpassingsplan (PIP) opgesteld. Ter ondersteuning van dit PIP dienen diverse andere documenten. Deze zijn als bijlage bij de toelichting van dit PIP opgenomen. Ten behoeve van een verdere besluitvorming wordt een gecomb0ineerde plan-project m.e.r.-procedure doorlopen om de milieubelangen in de ruime zin van het woord een volwaardige plaats in de besluitvorming te geven. Ook wordt een passende beoordeling opgesteld, vanwege mogelijke significant-negatieve effecten op omliggende Natura 2000-gebieden. De mer en de passende beoordeling zijn als bijlage bij deze toelichting opgenomen.

1.2 Provinciaal Inpassingsplan

Algemeen

Een provinciaal inpassingsplan (PIP) is een bestemmingsplan dat is opgesteld door de provincie. Met een inpassingsplan kan de provincie belangrijke projecten ontwikkelen en uitvoeren op het gebied van ruimtelijke ordening. Het inpassingsplan is een juridisch instrument uit de Wet ruimtelijke ordening (Wro) uit 2008. In het inpassingsplan staan bindende regels over het gebruik van gronden en opstallen in het gebied waarover het plan gaat. Het plan gaat vergezeld van een verbeelding die de grenzen van de bestemmingen en eventuele bouwvlakken aangeeft.

Voor de realisatie van de Vismigratierivier is een wijziging nodig van de vigerende bestemmingsplannen van de gemeenten Súdwest-Fryslân en Harlingen. Gezien het gemeentegrensoverschrijdende karakter van de Vismigratierivier is, in samenspraak met de betrokken overheden, er voor gekozen om een Provinciaal Inpassingsplan (PIP) op te stellen om realisatie van de Vismigratierivier planologisch mogelijk te maken (zie tevens paragraaf 3.2.). In hoofdstuk 3 Procedures en bevoegdheden wordt nader ingegaan op de verantwoording van de keuze voor een PIP en op de reikwijdte van deze planvorm.

1.3 Uitgangspunten PIP Vismigratierivier

Voor het opstellen van het PIP Vismigratierivier zijn de volgende uitgangspunten gehanteerd:

• Het project wordt in de planperiode van het Provinciaal Inpassingsplan (binnen nu en 10 jaar na vaststelling) gerealiseerd. Om die reden worden alle bestemmingen die samenhangen met de uitvoering van de maatregelen, direct mogelijk gemaakt, dus zonder verdere noodzaak tot uitwerking of wijziging van het inpassingsplan.
• Het Provinciaal Inpassingsplan heeft betrekking op de gronden waarbinnen met een ontwerpvrijheid de Vismigratierivier gerealiseerd kan worden. De hiervoor te realiseren passage door de Afsluitdijk is onlosmakelijk verbonden met de Vismigratierivier. De planologische regeling voor de passage door de Afsluitdijk wordt meegenomen in dit Provinciaal Inpassingsplan.
• Het Provinciaal Inpassingsplan heeft geen betrekking op mogelijke toekomstige uitbreiding van de natuurgronden.
• Het Provinciaal Inpassingsplan houdt rekening met de bouw van bouwwerken ten behoeve van het beheer van de rivier (bijvoorbeeld een inlaat), alsmede met ondergeschikte vormen van dagrecreatie. In het plan wordt de toegankelijkheid van het gebied planologisch toegelaten.
• De beschermingszones uit de Legger Afsluitdijk worden in het Provinciaal inpassingsplan opgenomen, met de bijbehorende regeling. Conform het Besluit algemene regels ruimtelijke ordening (Barro) wordt een gebiedsaanduiding 'vrijwaringszone - dijk' voor de beschermingszones opgenomen.
• Basis voor de verbeelding vormen de digitale gemeentelijke ondergronden, waarbij gebruik wordt gemaakt van een combinatie van de GBKN (Grootschalige Basiskaart Nederland) en de digitale kadastrale ondergrond.
• Het Provinciaal Inpassingsplan vervangt de geldende bestemmingsplannen volledig, voor zover gelegen binnen de plangrens van het inpassingsplan
• Het Provinciaal Inpassingsplan biedt de nodige flexibiliteit voor de uitvoering van de werkzaamheden voor de aanleg van de Vismigratierivier en voor de inrichting en het beheer van de gronden. Er wordt volstaan met één bestemming waarbinnen niet de exacte ligging van de rivier of andere gronden wordt vastgelegd.
• De Provincie Fryslân draagt namens de Nieuwe Afsluitdijk zorg voor de NB-wetvergunning en Flora- en faunawet vergunning. De aannemers dragen zorg voor de vergunning in het kader van de Waterwet en andere omgevingsvergunningen.
• Het ontwerp van de Vismigratierivier heeft direct invloed op de omvang van het plangebied van het Provinciaal Inpassingsplan. Het Provinciaal Inpassingsplan wordt per procedurestap afgestemd op het beschikbare en goedgekeurde ontwerp.
• Het MER en de Passende Beoordeling zijn een belangrijke bron voor de toelichting van het Provinciaal Inpassingsplan.
• In verband met de toepassing van de Provinciale coördinatieregeling wordt in het Provinciaal Inpassingsplan een overzicht opgenomen van de te verlenen vergunningen. Ook vindt afstemming plaats in verband met de functie van het PIP als toetsingskader voor de vergunningen.

Zie voor dit laatste punt verder paragraaf 8.3 Vergunbaarheid.

1.4 Locatie en begrenzing plangebied

Locatie

De Vismigratierivier is geprojecteerd ter hoogte van het spuicomplex bij Kornwerderzand op de Afsluitdijk. Dit is de oostelijke, Friese zijde van de Afsluitdijk. Het voornemen is om de Vismigratierivier aan te leggen ten westen van het spuicomplex Kornwerderzand, waarbij een deel in de Waddenzee, grenzend aan de geleidedammen, en een deel in het IJsselmeer wordt aangelegd. Onderstaande figuur geeft de globale ligging van de locatie voor de Vismigratierivier weer.

Figuur locatie Vismigratierivier (Bron: Bing maps)

Begrenzing plangebied PIP

Voor het Provinciaal Inpassingsplan is een ruimer plangebied aangehouden dan op basis van de gemaakte locatiekeuze en de uitgewerkte voorkeursvariant strikt noodzakelijk zou zijn. De omvang van het plangebied van het PIP biedt hiermee enige ruimte voor een definitieve ontwerpkeuze op het moment van uitvoering. Het feitelijke plangebied waar het PIP op betrekking heeft is dus groter dan strikt voor de Vismigratierivier zoals aangegeven in het voorkeursalternatief (VKA, zie ook paragraaf 6.1.1 Algemeen) nodig zou zijn. Er is om drie redenen gekozen voor een ruimer plangebied:

• Een ruimer plangebied (van ca 59 hectare aan de IJsselmeerzijde) geeft nog de nodige ontwerpvrijheid om de gekozen voorkeursvariant aan te passen aan bijvoorbeeld andere technische oplossingen of aan een meer natuurlijker wijze van vormgeving van de Vismigratierivier. De begrenzing van het PIP geeft zo nog de nodige 'speelruimte'.
• Verder is aan de Waddenzeekant in planologische zin ruimte (van ca 21 hectare waarvan deel water) opgenomen voor verkweldering, zie hiervoor ook paragraaf 5.5.4 Verkweldering. Het plangebied van het PIP is hier op afgestemd.
• Ook de kazematten aan weerszijde van de Afsluitdijk maken deel uit van het plangebied van het PIP. De kazematten zijn zodanig inbestemd dat kleinschalige dagrecreatieve voorzieningen mogelijk zijn. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om een uitzichtpunt over het vogeleiland.

De oppervlaktes (binnen de plangrens) zijn globaal 30 ha aan de Waddenzee-zijde en 90 ha aan de IJsselmeer zijde. De buitengrens van het plangebied is aan de noordoost- en zuidoostzijde afgestemd op het technisch ontwerp van de Vismigratierivier. Voor het gedeelte ten zuiden van de Afsluitdijk is daarbij de voet van het dijklichaam (buitenteenlijn) aangehouden als plangrens.

Binnen een afstand van 500 meter van een riviermonding is het niet toegestaan te vissen. Deze 500 meter-grens schuift mee met de definitieve situering van de Vismigratierivier.

1.5 Vigerende regeling

Het plangebied voor de Vismigratierivier valt binnen de volgende bestemmingsplannen die als gevolg van de voorgenomen Vismigratierivier gewijzigd moeten worden:

• 1. bestemmingsplan 'Kornwerderzand' (2011) van de gemeente Súdwest-Fryslân;
• 2. bestemmingsplan 'Afsluitdijk' (1981) van de gemeente Súdwest-Fryslân;
• 3. bestemmingsplan 'Waddenzee (1991)' van de gemeente Harlingen;

De bovengenoemde bestemmingsplannen zijn zogenaamde conserverende plannen waarin geen nieuwe ontwikkelingen mogelijk gemaakt worden. De bestemmingsplannen hebben als hoofddoel de bestaande situatie vast te leggen. De plannen voorzien niet in regeling om de aanleg van een Vismigratierivier in planologisch opzicht mogelijk te maken.

De functie van natuurontwikkeling en de doorgang door de dijk zijn op grond van deze plannen niet toegestaan. Door een planologisch-juridische regeling te maken binnen een nieuwe projectgrens, kunnen alle maatregelen, nodig voor de realisatie van de Vismigratierivier, op grond van deze nieuwe regeling worden uitgevoerd.

Ter vervanging van het bestemmingsplan Waddenzee is door de gemeente Harlingen een ontwerp beheersverordening Waddenzee en Noordzee opgesteld. Naar verwachting zal deze verordening in september 2015 door de gemeenteraad worden vastgesteld. Op het moment dat het PIP zal worden vastgesteld zal deze vervolgens weer het betreffende deel van het plangebied uit de beheersverordening vervangen.

1.6 Leeswijzer

De toelichting van dit provinciaal inpassingsplan is als volgt opgebouwd.

• Na dit inleidende hoofdstuk (1) gaat hoofdstuk 2 in op het project Vismigratierivier in samenhang met het project Afsluitdijk.
• Hoofstuk 3 gaat in op de gekozen procedure voor dit plan met een verantwoording waarom is gekozen voor een provinciaal inpassingsplan, wat de reikwijdte ervan is en hoe dit staat in verhouding tot de gemeentelijke bestemmingsplannen.
• In hoofdstuk 4 (Beleidskader) wordt getoetst of de maatregelen in het PIP in overeenstemming zijn met het ruimtelijk beleid en de verordeningen van diverse overheden.
• In hoofdstuk 5 wordt een beschrijving gegeven van het plan om een Vismigratierivier te realiseren, zowel in ruimtelijk als in functioneel opzicht.
• Hoofdstuk 6 beschrijft de effecten van het project op zijn omgeving (natuur, landschap, water, milieu) en op de aanwezige functies (wonen, verkeer, economische en militaire functies). Met name in dit hoofdstuk bestaat er een duidelijke relatie met het MER, het milieueffectrapport waarin de effecten van het project in brede zin worden beschreven.
• Een toelichting op de juridische regeling volgt in hoofdstuk 7: wat zijn de consequenties van de planregels en hoe heeft daarvan een vertaling op de verbeelding plaatsgevonden.
• Hoofdstuk 8 ten slotte gaat in op de uitvoerbaarheid van het plan, zowel in economische zin als waar het betreft de maatschappelijke uitvoerbaarheid. Ook de vergunbaarheid komt in dit hoofdstuk aan de orde.

2.1 Inhoudelijke en geografische samenhang

Voor de realisatie van het project Afsluitdijk wordt een Rijksinpassingsplan opgesteld (RIP). In dit rijksinpassingsplan is vastgelegd welke maatregelen het Rijk aan de Afsluitdijk wil laten uitvoeren. Het plan maakt duidelijk wat voor ingrepen uitgevoerd gaan worden om waterveiligheid te bieden en hoe gezorgd wordt voor voldoende afvoer van IJsselmeerwater. Niet overal aan de Afsluitdijk zullen maatregelen worden getroffen. De maatregelen concentreren zich op het buitentalud en bij de spui- en schutcomplexen. Deze ruimte is de zogenaamde 'fysieke oplossingsruimte': de ruimte waarbinnen de maatregelen voor waterveiligheid en waterafvoer moeten passen. De fysieke oplossingsruimte is het rijksinpassingsplan één op één als plangebied opgenomen. Binnen het plangebied van het RIP zijn 6 onderdelen te onderscheiden:

• dijklichaam (waterveiligheid);
• Den Oever, schutcomplex (waterveiligheid);
• Den Oever, spuicomplex (waterveiligheid);
• Den Oever, inbouw pompen (waterafvoer);
• Kornwerderzand, schutcomplex (waterveiligheid);
• Kornwerderzand, spuicomplex (waterveiligheid).

Het plangebied van het rijksinpassingsplan is strikt beperkt tot het geografische gebied van de oplossingsruimte voor de waterbouwmaatregelen. Buiten dit plangebied kunnen de regionale overheden zelf tot planologische regelingen komen om hun ambities te realiseren. Dit betreft ondermeer het 'rivier'gedeelte (in- en uitstroom) van de vismigratierivier. Het rijksinpassingsplan biedt ook gelegenheid om voor de de coupure in de Afsluitdijk voor de vismigratierivier ten westen van Kornwerderzand (regionale ambitie) een gemeentelijk bestemmingsplan of een provinciaal inpassingsplan tot stand te brengen.

De Vismigratierivier is geprojecteerd ter hoogte van het spuicomplex bij Kornwerderzand op de Afsluitdijk. Het voornemen is om de Vismigratierivier aan te leggen ten westen van het spuicomplex Kornwerderzand, waarbij een deel in de Waddenzee, grenzend aan de geleidedammen, en een deel in het IJsselmeer wordt aangelegd. Het plangebied van het project Vismigratierivier valt hiermee voor een deel samen met het onderdeel 'Kornwerderzand, schut- en spuicomplex' van het rijksinpassingsplan. De plangebieden van RIP en PIP overlappen elkaar voor een deel. De rivier krijgt een coupure, een doorsnijding, in het dijklichaam van de Afsluitdijk als doorlaat tussen Waddenzee en IJsselmeer en twee coupures in de westelijke uitstroombekkendam bij de spui van Kornwerderzand. De vismigratierivier zal moeten voldoen aan alle eisen vanuit hoogwaterbescherming.

Fragment figuur 1.1 uit RIP: Ligging plangebied fysieke oplossingsruimte en werkgrenzen van Kornwerderzand, schutcomplex (waterveiligheid) & spuicomplex (waterveiligheid)van het project Afsluitdijk

Figuur: geografische samenhang plangebied RIP en plangebied PIP

Het PIP voorziet zowel in een planologische regeling voor het riviergedeelte van de VMR, alsmede de benodigde ruimte voor de aanleg van de rivier en ruimte voor enige ontwerpvrijheid bij de aanleg (dus het gedeelte buiten het plangebied van het rijksinpassingsplan) als voor de coupures van de VMR, (dus het gedeelte binnen het plangebied van het rijksinpassingsplan). Daarnaast moet het PIP ook voorzien in de in het RIP vastgelegde planologische mogelijkheden om het project Afsluitdijk ten uitvoer te brengen.

De PIP Vismigratierivier zal na vaststelling een deel van het Rijksinpassingsplan Afsluitdijk gaan vervangen. Het is daarom van groot belang dat de in het RIP vastgelegde planologische mogelijkheden om het project Afsluitdijk ten uitvoer te brengen worden meegenomen in dit Provinciaal inpassingsplan. Het gaat dan om de ingrepen ten aanzien van waterveiligheid en waterafvoer daar waar het plangebied van het PIP samenvalt met het plangebied van het RIP. Daar waar het PIP samenvalt met het RIP zijn exact de bestemmingsgrenzen en bestemmingsregels overgenomen uit het RIP.

In hoofdstuk 7 Juridische planbeschrijving wordt nader toegelicht op welke wijze de mogelijkheden uit het rijksinpassingsplan in het PIP zijn opgenomen.

2.2 Procedurele relatie

De provincie Fryslân maakt de vismigratierivier ruimtelijk mogelijk met een provinciaal inpassingsplan met de daarbij horende milieueffectrapportage en Passende Beoordeling op grond van de Natuurbeschermingswet 1998. De procedure van het provinciale inpassingsplan volgt in de tijd kort op het rijksinpassingsplan voor de Afsluitdijk. In de regels van het rijksinpassingsplan is een voorziening getroffen waarmee de provincie het inpassingsplan voor de vismigratierivier binnen de planperiode en (deels) over het plangebied van het rijksinpassingsplan kan vaststellen. De realisatie van de coupure wordt onderdeel van het uitvoeringscontract van de Afsluitdijk, de overige onderdelen van de vismigratierivier worden in een afzonderlijke opdracht van de regio tot stand gebracht. De uitvoering van de coupure wordt na het definitief ontwerp via ROK (RealisatieOvereenKomst) vastgelegd.

3.1 Procedure project Vismigratierivier

Voor de daadwerkelijke realisering van het project Vismigratierivier is een aantal procedures doorlopen én volgen nog diverse procedures:

• Vismigratierivier Afsluitdijk: Haalbaarheid en projectplan.
• Notitie Reikwijdte en Detailniveau Vismigratierivier Afsluitdijk.
• Mer en Passende beoordeling Vismigratierivier Afsluitdijk: Ruimtelijke keuzes in een PIP kunnen gevolgen hebben voor het leefmilieu. Om dat te onderzoeken en in de besluitvorming te kunnen betrekken wordt voor meer grootschalige projecten een milieu-effectrapportage verplicht gesteld.

3.2 Verantwoording keuze PIP

Provinciaal inpassingsplan: projecten van regionaal belang

Gedurende de planuitwerking van Project Afsluitdijk wordt samengewerkt met het project De Nieuwe Afsluitdijk (DNA) van de gezamenlijke regionale overheden, waarin ambities op het gebied van natuur, duurzame energie en recreatie en toerisme worden gerealiseerd. De geldende bestemmingsplannen van de betrokken gemeenten voorzien niet in de noodzakelijke maatregelen. Voor de realisatie van de Vismigratierivier is een wijziging nodig van de vigerende bestemmingsplannen van de gemeenten Súdwest-Fryslân en Harlingen. Gezien het gemeentegrensoverschrijdende karakter van de Vismigratierivier is, in samenspraak met de betrokken overheden, er voor gekozen om een Provinciaal Inpassingsplan (PIP) op te stellen. Door het toepassen van een provinciaal inpassingsplan wordt met één ruimtelijk plan op een eenduidige wijze voorzien in de benodigde planologische regeling voor de projecten met een regionale ambitie, in dit geval het Project Vismigratierivier.

Voor wat betreft de planologisch-juridische systematiek voor het gedeelte van de Afsluitdijk wat behoort tot dit inpassingsplan, is aangesloten bij het Rijksinpassingsplan Afsluitdijk. Daar waar het PIP samenvalt met het RIP zijn exact de bestemmingsgrenzen en bestemmingsregels overgenomen uit het RIP. Voor wat betreft de opbouw van de toelichting is niet volledig aangesloten op het RIP. Het PIP is immers een zelfstandig provinciaal plan is, welke een eigen opbouw rechtvaardigd.

Tijdens de planuitwerking legt de provincie Fryslân de ontwerp-projectbeslissing ter inzage. Deze bestaat uit het ontwerp-provinciaal inpassingsplan, de ontwerpvergunningen, het Milieueffect-rapport en de Passende Beoordeling. Daarop kan iedereen zienswijzen indienen, welke Gedeputeerde Staten betrekken bij het vaststellen van de definitieve projectbeslissing. Tegen de projectbeslissing is beroep mogelijk bij de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State.

Afstemming tussen RIP en PIP

Voor het project Afsluitdijk is een rijksinpassingsplan (RIP) het geëigende instrument. Door het provinciaal inpassingsplan wordt met één ruimtelijk plan op een eenduidige wijze voorzien in de benodigde planologische regeling voor de projecten met een regionale ambitie, in dit geval het Project Vismigratierivier. De verhouding tussen RIP en PIP is als volgt:

De gemeenteraden, respectievelijk provinciale staten zijn, ingevolge artikel 3.28, vijfde lid, Wet ruimtelijke ordening vanaf het moment waarop het ontwerp van het rijksinpassingsplan ter inzage is gelegd, niet langer bevoegd tot vaststelling van een bestemmingsplan respectievelijk provinciaal inpassingsplan voor de gronden, waarop het rijksinpassingsplan betrekking heeft. Deze bevoegdheid ontstaat weer 10 jaar na vaststelling van het rijksinpassingsplan, dan wel eerder, indien het rijksinpassingsplan dat bepaalt.

Deze bepaling strekt er toe dat het rijksinpassingsplan van toepassing is gedurende de termijn waarvoor een rijksregeling noodzakelijk is. Deze termijn is voor het Project Afsluitdijk gesteld op de maximale duur van 10 jaar. Van deze opschorting zijn echter uitgezonderd regionaal bedoelde projecten, zoals die voortvloeien uit de regionale ambities, zoals voor het project Vismigratierivier het geval is.

Zowel in het RIP als in het PIP is er een algemene regel opgenomen om de bevoegdheden van gemeenten en provincie inzake bovenstaande vast te leggen. Voor wat betreft het PIP is deze terug te vinden in artikel 12 Bevoegdheid gemeenten.

Coördinatieregeling

Omdat het project van regionaal belang is, wordt een inpassingsplan opgesteld. Op grond van artikel 3.33 van de Wet ruimtelijke ordening (Wro) is het voor een inpassingsplan mogelijk om de Provinciale coördinatie regeling toe te passen. In de provinciale coördinatie regeling worden de verschillende benodigde besluiten (vergunningen en ontheffingen) voor een project tegelijkertijd en in onderling overleg genomen. Voor de toepassing van de coördinatieregeling hebben Provinciale Staten op 21 januari 2015 een besluit genomen.

Met één inpassingsplan wordt het mogelijk gemaakt om de maatregelen uit te voeren. Uit de Wet ruimtelijke ordening volgt dat in het inpassingsplan kan worden bepaald hoe het inpassingsplan zich verhoudt met de onderliggende bestemmingsplannen. In dit geval vervangt het inpassingsplan de onderliggende delen van de geldende bestemmingsplannen in zijn geheel.

Voor de uitvoering van het project is een omgevingsvergunning benodigd (afgezien van de door de aannemer aan te vragen uitvoeringsvergunningen). De Provincie zal het bevoegd gezag zijn voor het verlenen van de omgevingsvergunning.

Tegelijk met de vaststelling van het provinciaal inpassingsplan, zal een fase 1 omgevingsvergunning worden ingediend voor een deel van de uitvoeringsbesluiten. De overige vergunningen worden in later stadium gecoördineerd. Het uitgangspunt hierbij is dat de provincie Fryslan namens De Nieuwe Afsluitdijk de vergunningen in het kader van NB-wet en de Flora- en faunawet aanvraagt. Overige vergunningen worden door de aannemers aangevraagd.

3.3 Projectplan Waterwet

Inpassingsplan komt in de plaats van een projectplan Waterwet

In artikel 5.4, eerste lid, van de Waterwet is bepaald dat de aanleg of wijziging van een waterstaatswerk gebeurt overeenkomstig een door de beheerder vastgesteld projectplan. Een dergelijk plan bevat een beschrijving van het betrokken werk en de wijze waarop dat zal worden uitgevoerd. In het geval een inpassingsplan op grond van de Wet ruimtelijke ordening wordt opgesteld, zoals voor het project Vismigratierivier, vervalt de verplichting een projectplan vast te stellen (zie art. 5.4, zesde lid Waterwet). Een inpassingsplan komt daarmee in de plaats van het projectplan op grond van de Waterwet.

Het Provinciaal inpassingsplan voor de Vismigratierivier is zodanig opgesteld dat het inzicht geeft in de waterstaatkundige implicaties van de maatregelen zoals een projectplan dat ook doet. De waterkerende functie van de bestaande dijklichamen is planologisch vastgelegd. Naast de functie van primaire waterkering is het in stand houden, het beheer, het onderhoud en de verbetering van de waterkering planologisch geregeld. Het inpassingsplan regelt naast de benodigde maatregelen voor de Vismigratierivier ook de beschermingszone van de waterkering. Voor wat betreft de Vismigratierivier zelf is de 'normatieve toestand' (richting, vorm, afmeting, of constructie) voor zo ver ruimtelijk relevant vastgelegd in de verbeelding en de daarbij behorende regels. De toelichting van dit PIP bevat de informatie die anders in het projectplan opgenomen zou zijn. Voor de technische uitwerking wordt verwezen naar bijlage 5 Ontwerpnota Vismigratierivier. Het PIP vervangt daarmee het projectplan Waterwet. Bijlage 5 is aangepast aan de laatste versie van het referentieontwerp.

Samenvatting referentieontwerp

Overzicht en benamingen

In onderstaande figuur is een bovenaanzicht gegeven met daarbij de benamingen van de verschillende onderdelen.

Figuur: onderdelen VMR

Hoofddoel en ambitie

De Vismigratierivier (VMR) heeft tot doel de verbinding tussen de twee grote natuurgebieden IJsselmeer en Waddenzee voor diadrome vissen weer zo veel mogelijk op een natuurlijke manier te herstellen.

Klanteisen 

Het primaire doel van het ontwerp is het faciliteren van de vistrek van de Waddenzee naar het IJsselmeer. Hieruit vloeien de volgende eisen uit voort:

• Het technisch ontwerp dient afgestemd te zijn op de eisen van de doelsoorten (dsterke en zwakke zwemmers onder de vissen en de getijdemigranten);
• Gewenste stroomsnelheden mogen niet te hoog zijn om de vispassage effectief te laten werken;
• Een zoete lokstroom dient in de spuikom aan de Waddenzeezijde de vissen de VMR in te krijgen;
• De VMR werkt volgens het principe van een (technische) getijderivier, een gedeelte van de VMR worden ingericht als estuarium en ondervindt fluctuatie in de waterstanden (eb en vloed);
• Er dienen voldoende luwten en schuilgelegenheid (habitat) geboden te worden aan migrerende vissen om predatie te voorkomen;
• De VMR dient 24/7 open te zijn voor de vistrek;
• Vissen dienen diep weg te kunnen zwemmen zodra zij de VMR bij het IJsselmeer verlaten – er moet variatie zijn in diepten voor verschillende doelsoorten;
• Voorkomen moet worden dat vissen vanuit de VMR direct naar de spuikom terug worden gevoerd door stroming op het IJsselmeer;
• Bij de monding van de VMR in het IJsselmeer moeten vissen ter voorkoming van predatie en bij sterke stroming kunnen schuilen.

Daarnaast dienen er enkele aspecten met verschillende functies te worden ingevuld:

• Er mag geen zoutindringing via de VMR in het IJsselmeer plaats vinden;
• De lengte van de rivier moet voldoende lang zijn om zoutindringing in het IJsselmeer te voorkomen;
• De invloed van het watersysteem van de VMR op het gehele watersysteem (spui) van Kornwerderzand (KWZ) moet tot een minimum beperkt blijven;
• Het totale project dient binnen budget te worden gerealiseerd;
• De VMR dient duurzaam te worden ontworpen.

Secundair zijn de volgende eisen geformuleerd:

• De VMR wordt volgens het principe van eco-engineering ontworpen, hetgeen inhoudt dat er zoveel mogelijk op basis van natuurlijke processen en natuurlijke materialen wordt gewerkt;
• De materialen toegepast in de VMR worden functioneel ingezet voor het hoofddoel vismigratie, water overheerst in dat beeld;
• De inpassing van de VMR in de omgeving voldoet aan het Masterplan Beeldkwaliteit Afsluitdijk (RWS, april 2015);
• Recreatief medegebruik van de VMR wordt mogelijk gemaakt in overeenstemming met de ecologische doelstellingen.

Globale beschrijving uitwerking ontwerp

De klanteisen zijn in een referentieontwerp uitgewerkt. Eerst is hiervoor een voorkeursalternatief bepaald waarna deze verder is uitgewerkt tot het huidig niveau.

Het voorkeursalternatief bestaat uit een doorgang door de Afsluitdijk met stroomgeulen van de getijderivier binnen strekdammen aan zowel de Waddenzeezijde als de IJsselmeerzijde ten westen van het complex Kornwerderzand. (zie de figuur hierna).

In de Waddenzee wordt een dam rond de VMR gelegd waardoor een afgezonderd deel ontstaat. In de bestaande strekdam worden twee instroomopeningen gemaakt die een open verbinding vormen tussen de VMR en de uitlaatspuikom. In de spuikom bevindt zich veel vis die aangetrokken worden door de zoetwaterstroom. Juist deze vis vormt de doelgroep van de VMR.

De instroomopeningen geven een lokstroom af uit de VMR. In het gedeelte ten noorden van de Afsluitdijk zijn twee stroomgeulen ontworpen die naar het doorlaatmiddel leiden in de Afsluitdijk. Tussen de twee stroomgeulen ontstaat een eiland.

De doorgang van de VMR door de Afsluitdijk wordt gevormd door een doorlaatmiddel voorzien van dubbele afsluitschuiven. Dit doorlaatmiddel met de afsluitschuiven maken onderdeel uit van de primaire kering van de Afsluitdijk en wordt vormgegeven als open coupure.

Het doorlaatmiddel in de Afsluitdijk bestaat uit een open constructie met een hoofdkoker voor doorlaat van de lokstroom en een koker voorzien van vertical slots. Deze vertical Slot-vispassage bestaat uit een lange open koker (2,75 m breed) met daarin een aantal kamers. Deze zijn bedoeld om ook zwakkere zwemmers bij hogere stroomsnelheden 24/7 een doorgang door de dijk te verschaffen via de langzamer stromende vertical slot-koker. Alleen in situaties van hoogwater zullen de afsluitschuiven van de hoofdkoker en de koker met de vertical slots gesloten worden.

Aan de zuidzijde van het doorlaatmiddel bevindt zich het estuarien deel. Dit deel wordt als intergetijdengebied ingericht. Het gebied kent een getijdeslag met hoog- en laag water. Het estuarien deel gaat over in het technisch deel.

Aan het einde van het technische deel, aan de IJsselmeerzijde, is een afsluitmiddel voorzien, enerzijds bedoeld om de uitstroom en zoutindringing in de VMR te kunnen regelen en anderzijds om in geval van calamiteiten de VMR af te kunnen sluiten. Wanneer uit de modelstudie blijkt dat het peilverschil over het afsluitmiddel aan de IJsselmeerzijde te groot is, zal een tweede regelwerk worden geplaatst aan het begin van het technische deel. Hiermee wordt de natuurlijke situatie van een getijderivier beter benaderd wat een gunstige invloed heeft op migrerende vis.

Figuur: Ontwerp VMR

Invulling Klanteisen

Het ontwerp is gebaseerd op een waterstroom die afhankelijk van het tij wordt aangedreven. Bij vloed stroomt het water de VMR in en met omkering van het tij stroomt het water de VMR weer uit. Gelijk met de eb stroomt de lokstroom met de visaantrekkende werking uit het IJsselmeer de Waddenzee in.

Sturing zoutindringing

Grove sturing van het getijdesysteem en de lokstroom vindt plaats in het doorlaatmiddel. Hier wordt de vloedstroom voor een belangrijk deel geremd door de schuiven in de hoofdkokers (gedeeltelijk) dicht te zetten. Zo wordt de hoeveelheid zout water dat de VMR binnendringt beperkt. Dit geeft ook invulling aan de eis om een fluctuatie in waterhoogte en brak intergetijdengebied te creëren in het noordelijke deel van de IJsselmeerzijde (het zo genaamde 'Estuarien deel') en geeft invulling aan de eis om 24 uur per dag een opening te bieden voor migrerende vissen.

Aan het eind van de VMR wordt het afsluitmiddel bij het IJsselmeer gebruikt om ook het debiet te regelen en te zorgen dat deze beperkt blijft. Dit afsluitmiddel kan in geval van een te grote zout indringing helemaal worden gesloten. De lengte van de rivier, 3 km aan de zijde van het IJsselmeer, is mede bepalend voor de beperking van de zoutindringing.

Sturing lokstroom

Dezelfde regelwerken sturen de lokstroom en geven tezamen invulling aan de eisen om een zoete lokstroom te krijgen bij de instroomopeningen in de spuikom aansluitend op de Waddenzee. De schuiven in de hoofdkoker staan open en het afsluitmiddel bij het IJsselmeer ook. Hierdoor wordt maximaal zout water door het systeem gestuurd. In de koker met vertical slots wordt de stroomsnelheid beperkt en binnen de getijderivier zijn zowel hoge als lage snelheden aanwezig (asymmetrische opbouw profiel). Daarnaast is in luwe schuilplaatsen voorzien. Daarmee invulling gegeven aan de eis om 24 uur per dag een opening te bieden voor migrerende vissen.

Eco-engineering

Tijdens het ontwerpproces is gewerkt met de principes van Eco-Engineering. Hierbij was de uitdaging om de vertaalslag te maken naar een functioneel goed werkend waterbouwkundig systeem binnen beschikbaar budget. Eco-engineering heeft zich in de VMR geuit in de volgende nagestreefde doelen.

Natuurlijke werking van het systeem:

• Kunstmatige nabootsing (engineering) van de natuurlijke werking van het eco-systeem;
• Functioneert op basis van en met benutting van de natuurlijke kracht van systemen, getij en waterstroming in het systeem VMR. Dit zorgt voor natuurlijke dynamiek, de stroming voorkomt dichtslibbing rivier en de getijdendynamiek en zoutbelasting beperkt opgaande beplanting en hiermee ook beperking voor het beheer;
• Functioneel een hoog rendement op vispasseerbaarheid;
• Aanpassingen in het systeem zijn makkelijk en goedkoop mogelijk zijn (adaptief); op voortschrijdend inzicht, bijvoorbeeld uit monitoring, in opzet zo eenvoudig mogelijk;
• Ontwerplevensduur op 25 jaar. Het systeem is te verbeteren bijvoorbeeld als gevolg van het monitoringsprogramma

Daarnaast geldt dat door deze constructievorm het evenwicht in de rivier na aanleg zich zal moeten instellen.

Materiaalgebruik:

• Duurzaam grondstromenplan; werk met werk, ook uit andere projecten;
• Indien mogelijk: gebruik vrijkomende breuk- en stortstenen Afsluitdijk Zandrand (strand zuidzijde) als bescherming ipv alleen stortsteen;
• Er is zoveel mogelijk gebruik gemaakt van natuurlijke materialen zoals sediment, dus zand, slik, en (stort-) steen. Het ontwerp is getoetst op stroomsnelheden in de rivier om te kunnen voorspellen of de het materiaal stabiel is en niet wegspoelt;
• Niet mengen van materiaal maakt dat het makkelijk weer te scheiden is en her te gebruiken.

Beeldkwaliteit en recreatie

In het voorjaar is het Masterplan Beeldkwaliteit Afsluitdijk (Feddes/Olthof landschapsarchitecten, architectenbureau Paul de Ruiter, april 2015), vastgesteld. Op basis daarvan zijn zowel de hydraulische en (vis)ecologische aanpassingen als de ruimtelijke eisen integraal in het ruimtelijke ontwerp door vertaald:

• Openheid en zicht vanaf de weg en vanuit de Kazematten en over het IJsselmeer;
• Waterrijk beeld langs kazematten en oostzijde;
• Inpassing binnen strekdammen aansluiting bij huidige uitstraling en functionaliteit strekdammen van KWZ;
• Onderscheid bestaand complex KWZ en nieuwe VMR door:
  • 1. Technische uitwerking oostelijke strekdam;
  • 2. Zandige uitwerking westelijke strekdam, in hoogte ondergeschikt aan oostelijke strekdam;
• Overgang van estuarium naar technische rivier;
• Monding sluit aan op onderwaterwereld IJsselmeer.

Daarnaast is het rapport Waterlandschap Kornwerderzand, recreatieve beleving (Antea-Group, 20 mei 2015) afgerond. De eisen voor recreatie bij de Vismigratierivier zijn in het DO meegenomen:

• De recreant is te gast, recreatieve functies krijgen een natuurlijke inbedding en vallen niet op in het beeld;
• Een rondje lopen is mogelijk. Voetgangers komen vanuit Kornwerderzand, via een brug passeren zij de coupure;
• Via een brug die in het regelwerk bij het IJsselmeer is geïntegreerd kan men bij de oostelijke dam komen.

Beschermingszones Barro

Het inpassingsplan regelt naast de benodigde maatregelen voor de Vismigratierivier ook de beschermingszone van de waterkering. De beschermingszone dient de stabiliteit van het waterkerende vermogen (van de feitelijke hoogwaterkering) te garanderen. Bovendien bevat de beschermingszone ruimte die met het oog op een eventuele verzwaring van de dijk nodig is.

Een planologische beschermingsregeling in de vorm van een waterkeringszone wordt gelegd ter weerszijden van een primaire waterkering, in dit geval de Afsluitdijk. Met zo'n bestemmingsregeling voor een waterkering, die toegevoegd wordt aan de onderliggende basisbestemmingen (bijvoorbeeld voor Verkeer) wordt de functie van de aanwezige/toekomstige waterkering beschermd.

Activiteiten die onomkeerbare, ruimtelijke ontwikkelingen met zich mee brengen, en/of de stabiliteit van de waterkering kunnen aantasten, worden zo geweerd dan wel geregeld. Een primaire waterkering wordt hierbij omschreven als een waterkering die beveiliging biedt tegen overstroming doordat deze behoort tot het stelsel dat een dijkringgebied omsluit, ofwel voor een dijkringgebied is gelegen. De Afsluitdijk is zo'n primaire waterkering.

In een zogenaamde legger worden de beschermingszones rond de waterkeringen vastgelegd en worden de minimumeisen gegeven waaraan de waterkering moet voldoen. Grenzend aan de eigenlijke waterkering liggen beschermingszones (land- en zeezijde) en buitenbeschermingszones (evenzo land- en zeezijde).

Aldus ontstaat de volgende indeling:

• kernzone: de primaire waterkering waarin afmetingen staan die nodig zijn om het huidige type waterkering als zodanig te laten functioneren;
• beschermingszone: een zone waarbinnen de stabiliteit van de huidige waterkering wordt gegarandeerd en waarin ruimte wordt gereserveerd voor toekomstige aanpassingen van de waterkring;
• buitenbeschermingszone: een zone die weer aansluit op de beschermingszone en die een extra reservering biedt na toekomstige verzwaringen.

In het geval van de Afsluitdijk liggen de beschermingszones-zeezijde aan de kant van de Waddenzee en moeten de beschermingszones-landzijde gelezen worden als die aan de kant van het IJsselmeer. In het PIP is dat vertaald in respectievelijk:

• vrijwaringszone-dijk binnenbeschermingszone (IJsselmeerzijde);
• vrijwaringszone-dijk buitenbeschermingszone (Waddenzeekant).

In onderstaande figuur wordt een en ander schematisch weergegeven.

bron: Legger Afsluitdijk, Rijkswaterstaat, 2009, ontwerp

Het gaat om de beschermingszone uit de geldende Legger Afsluitdijk (vastgesteld op 2 november 2009). Op die plekken waar de beschermingszone door de maatregelen wijzigt (bescherming waterkering), zal de legger daarop dienen te worden aangepast. Op grond van het Besluit algemene regels ruimtelijke ordening (Barro) geldt een instructie ten aanzien van de wijze van bestemmen van de waterkering (kernzone) en de bijbehorende beschermingszones.

Bevoegdheden gemeenten

De gemeenteraden zijn, ingevolge artikel 3.26, vijfde lid, Wet ruimtelijke ordening vanaf het moment waarop het ontwerp van het provinciaal inpassingsplan ter inzage is gelegd, niet langer bevoegd tot vaststelling van een bestemmingsplan voor de gronden, waarop het PIP betrekking heeft. Deze bevoegdheid ontstaat weer 10 jaar na vaststelling van het PIP dan wel eerder, indien het PIP dat bepaalt. Deze bepaling strekt er toe dat het provinciaal inpassingsplan van toepassing is gedurende de termijn waarvoor een provinciale regeling noodzakelijk is. Gedurende deze in het PIP bepaalde termijn mogen de gemeenteraden geen bestemmingsplan vaststellen. Deze termijn wordt voor het Project Vismigratierivier gesteld op de maximale duur van 10 jaar. De hier beschreven bevoegdheid is opgenomen in artikel 12 van de regels.

Samenvattend

Het inpassingsplan heeft betrekking op alle gronden waar maatregelen worden genomen voor de realisatie van de Vismigratierivier. Het inpassingsplan regelt ook de geldende beschermingszone van de betrokken waterkering.

3.4 Procedure m.e.r. en PIP

De procedure van de voorbereiding van het provinciaal inpassingsplan met m.e.r. bestaat uit de volgende stappen:

• 1. openbare kennisgeving van het voornemen een m.e.r.-plichtig plan op te stellen met de mogelijkheid voor het geven van zienswijzen;
• 2. raadplegen van de betrokken bestuursorganen over reikwijdte en detailniveau van het MER;
• 3. opstellen MER en opstellen PIP;
• 4. plegen van vooroverleg over het MER en het PIP;
• 5. ter inzage legging van het MER bij het ontwerp PIP met de mogelijkheid voor het geven van zienswijzen ( het MER is een bijlage bij het Provinciaal Inpassingsplan);
• 6. verwerken uitkomsten van zienswijzen en advies over het MER in het PIP;
• 7. bekendmaking van het PIP en MER.

Deze paragraaf beschrijft hoe deze stappen in dit project zijn ingevuld.

Stap 1: kennisgeving

De kennisgeving is op 1 februari 2014 geplaatst. De notitie Reikwijdte en detailniveau heeft van 3 februari 2014 tot en met 14 maart 2014 ter inzage gelegen. Er zijn meerdere reacties op de notitie ontvangen. Een weergave daarvan en een standpuntbepaling is opgenomen in de MER.

Stap 2: raadplegen betrokken bestuursorganen en Commissie m.e.r.

In de Notitie Reikwijdte en Detailniveau (NRD) is beschreven welke ontwikkelingen in het MER worden beoordeeld en tot op welk detailniveau deze ontwikkelingen worden onderzocht en beschreven. Deze NRD is 10 januari 2014 vastgesteld door de Provincie Fryslân. Met deze notitie zijn de betrokken bestuursorganen geraadpleegd en is advies gevraagd aan de commissie m.e.r.

Stap 3: opstellen MER en PIP

In het MER worden het voornemen en de alternatieven beoordeeld op milieueffecten. Het PIP voorziet in een regeling om de Vismigratierivier ook in planologisch-juridische zin uitvoerbaar te maken. Het MER vormt een bijlage bij het PIP.

Stap 4: ter inzage leggen en inspraak

Het MER en het ontwerp PIP liggen gelijktijdig ter inzage, van 22 juni tot en met 3 augustus 2015. Een ieder kan schriftelijk of mondeling zienswijzen geven op beide documenten.

Stap 5: verwerken uitkomsten van zienswijzen en overlegreacties

De ingediende zienswijzen en overlegreacties worden verwerkt in het vast te stellen PIP.

Stap 6: bekendmaking en ter inzage legging vastgesteld PIP

Het vastgestelde PIP wordt conform de procedure uit de Wro bekend gemaakt en ter inzage gelegd. Het MER hoort bij het PIP en wordt ook ter inzage gelegd.

Milieueffectrapportage	Provinciaal inpassingsplan (PIP)
Opstellen notitie reikwijdte en detailniveau (NRD)
Ter inzage leggen NRD
Opstellen milieueffectrapport (MER)	Opstellen ontwerp-PIP
Toetsing van het MER	Ter inzage leggen voor zienswijzen
(eventueel aanvullen van het MER)	Beantwoorden zienswijzen
	Vaststelling van het PIP

Schema waarbij het MER samen met het PIP ter inzage gaat

4.1 Rijksbeleid en wetgeving

4.2 Provinciaal beleid

Streekplan Provincie Fryslân

Het provinciale beleid is uiteengezet in het Streekplan Om de kwaliteit van de romte (2007). Met de inwerkingtreding van de nieuwe Wro heeft het streekplan de status van structuurvisie gekregen. De belangrijkste uitgangspunten uit het provinciale beleid zijn vastgelegd in de Verordening Romte Fryslân 2014 vastgesteld door Provinciale Staten op 25 juni 2014 en in werking getreden op 1 augustus 2014. Hierin zijn regels gesteld die ervoor moeten zorgen dat de provinciale ruimtelijke belangen doorwerken in de gemeentelijke ruimtelijke plannen. Deze regels hebben betrekking op diverse onderwerpen, waaronder:

• ruimtelijke kwaliteit;
• cultuurhistorie en archeologie;
• recreatie en toerisme;
• ecologische hoofdstructuur;
• natuur buiten de ecologische hoofdstructuur;
• reserveringszones voor versterking primaire waterkeringen;
• windturbines.

Het centrale uitgangspunt van het Streekplan is de keuze voor een ondeelbaar Fryslân met ruimtelijke kwaliteit. In het streekplan wordt onder meer in het bijzonder op het thema 'water' ingegaan. De provincie constateert dat ze met het IJsselmeer beschikt over een betrouwbare bron van zoet water om het water in boezem, poldersloten en kanalen op peil en van goede kwaliteit te houden.

Voorts wordt in het Streekplan ingegaan op de kustverdediging en worden reserveringszones aangegeven voor toekomstige dijkversterking. Langs primaire waterkeringen worden ruime en exacte reserveringszones aangegeven. De reserveringszones moeten voldoende ruim zijn om:

• langs de Waddenzee en Noordzee versterking van de primaire keringen voor een periode van 200 jaar mogelijk te maken;
• langs het IJsselmeer versterking van de primaire kering mogelijk te maken, waarbij een stijging van het waterpeil in het IJsselmeer met een meter mogelijk is.

Voor de Afsluitdijk wordt dit als volgt geconcretiseerd: aan de waddenkant worden reserveringszones aangehouden die overeenkomen met de zones langs de waddendijken op het vasteland; langs de IJsselmeerkant worden reserveringszones aangehouden die overeenkomen met de zones langs de IJsselmeerdijken. De Afsluitdijk zelf wordt gerekend tot de ruime reserveringszone.

De ruime reserveringszones worden ingeperkt tot exacte reserveringszones die voor de versterking van de waterkering daadwerkelijk nodig zijn. Dit gebeurt op basis van berekeningen van de waterkeringbeheerder(s), waarna ze in de 'leggers' worden opgenomen. Na vaststelling van de leggers worden exacte reserveringszones in inpassingsplannen (c.q. in een provinciaal inpassingsplan als het voorliggende) vastgelegd, waarmee de ruime reserveringszone is vervallen.

Verordening Romte Fryslân 2014

In de Wet ruimtelijke ordening (Wro), in werking getreden op 1 juli 2008, zijn instrumenten opgenomen passend bij het stelsel van verantwoordelijkheden voor de drie bestuurslagen rijk, provincies en gemeenten. De Wro maakt een onderscheid tussen strategische visie en juridisch bindend beleid. De strategische visie staat in de structuurvisies van de verschillende overheidslagen. Voor de formulering van het provinciale ruimtelijke beleid is de provinciale structuurvisie in de plaats gekomen van het streekplan. Op basis van het overgangsrecht van de Wro, heeft het geldende Streekplan Fryslân 2007 (hierna: Streekplan) de status van provinciale structuurvisie. Bij de totstandkoming van het Streekplan is hiermee rekening gehouden.

De juridisch bindende elementen ter uitvoering van beleid staan voor wat betreft de gemeenten in bestemmingsplannen en voor wat betreft rijk en provincies in algemene regels in AMvB’s en verordeningen.

Binnen dat wettelijke kader hebben Provinciale Staten op 15 juni 2011 de Verordening Romte Fryslân vastgesteld. Deze is per 1 augustus 2011 in werking getreden. Op grond van een aantal ontwikkelingen is aanpassing van die verordening noodzakelijk. Deze aanpassing zijn gegoten in de vorm van een integrale herziening van de verordening (18 juni 2014).

De verordening regelt slechts die zaken die expliciet als provinciaal belang zijn te duiden. De verordening zelf voorziet niet in nieuw beleid. Uitsluitend geldend provinciaal ruimtelijk beleid is omgezet in algemeen geldende regels.

Afsluitdijk

Op dit moment werkt het rijk (lees Rijkswaterstaat) aan een integraal plan voor de versterking van de waterkerende functie van de Afsluitdijk. De Rijksstructuurvisie Toekomst Afsluitdijk is daarvoor het beleidskader. Naast het op het vereiste veiligheidsniveau brengen van de dijk, wordt daarbij ook naar andere belangen en ontwikkelingskansen (regionale ambities) gekeken om de beleving en de gebruiksmogelijkheden van de Afsluitdijk te vergroten. Voorbeelden hiervan zijn een duurzaamheids-/ bezoekerscentrum, en het opwekken van duurzame energie uit de combinatie van zoet en zout water of de getijdenwerking. Artikel 8.2.3 biedt de mogelijkheid voor dit soort bijzondere functies die passen in een integraal plan voor de versterking van de Afsluitdijk. Deze mogelijkheid voor buitendijkse ontwikkelingen past niet volledig in het Streekplan maar past wel binnen de kaders van de besluiten van Provinciale Staten met betrekking tot de regionale ambities op en bij de Afsluitdijk. Voorwaarde voor toepassing van deze mogelijkheid van artikel 8.2.3. is dat de gemeente (Súdwest Fryslân en/of Harlingen) met Gedeputeerde Staten overeenstemming heeft bereikt over de ontwikkeling, waarbij Gedeputeerde Staten toetsen of de concreet beoogde ontwikkelingen passen binnen de kaders die van Provinciale Staten hebben gesteld.

Reserveringszones voor versterking primaire waterkeringen

In het Streekplan zijn reserveringszones opgenomen voor toekomstige versterking van de primaire waterkeringen langs de Waddenzee, de Noordzee en het IJsselmeer vanwege de te verwachten stijging van de zeespiegel en het IJsselmeerpeil. De ruime reserveringszones uit het Streekplan zijn in het 3e provinciale Waterhuishoudingsplan gewijzigd in exacte reserveringszones. Deze exacte zones staan op de kaarten Reserveringszones versterking primaire waterkeringen, met een onderscheid naar aaneengesloten bebouwd gebied (kustplaatsen) en de gebieden daarbuiten.

Het is van belang dat bij de herziening van een ruimtelijk plan de exacte reserveringszone wordt begrensd (artikel 8.1.1 en 8.1.3, eerste lid) en dat de bijbehorende voorwaarden in lid 2 van artikel 8.1.1 en 8.1.3 in acht worden opgenomen. Hiermee kunnen ongewenste ontwikkelingen worden voorkomen die toekomstige versterking in de weg staan. Onder een onomkeerbare belemmering wordt in dit verband verstaan een zodanige verandering van gebruik of inrichting/bebouwing van de ruimte, dat een toekomstige dijkversterking ter plaatse onmogelijk zou worden of uitsluitend nog met ingrijpende en kostbare maatregelen mogelijk zou zijn.

De Verordening is strikt juridisch gezien niet van toepassing op een provinciaal inpassingsplan. Uit bovenstaand blijkt echter wel dat het voornemen om een Vismigratierivier te realiseren past binnen het provinciaal beleid zoals vastgelegd in het streekplan en de verordening Romte. Artikel 8.2.3 van de Verordening biedt de mogelijkheid voor dit soort bijzondere functies die passen in een integraal plan voor de versterking van de Afsluitdijk. Verder legt het PIP de exacte reserveringszone voor de versterking van de Afsluitdijk vast. Dit valt binnen de genoemde ruime reserveringszone die zijn genoemd in het Streekplan. De ontwikkeling geeft invulling en voldoet aan het provinciaal beleid.

Grutsk op ‘e Romte

In Grutsk op ‘e Romte worden landschappelijke en cultuurhistorische structuren van provinciaal belang in samenhang geanalyseerd en gewaardeerd. Het doel hiervan is behoud en verdere ontwikkeling van de ruimtelijke kwaliteit door middel van informeren, inspireren en adviseren. Op deze wijze verwacht de provincie Fryslân de doorwerking van de provinciale belangen in ruimtelijke plannen van gemeenten, rijk en provincie binnen Fryslân te borgen.

Het plangebied van dit bestemmingsplan maakt deel uit van het deelgebied 'IJsselmeergebied'. In dit deelgebied is ondermeer de Afsluitdijk van provinciaal belang. De Afsluitdijk vormt een strakke, lineaire scheiding tussen twee grote, open watervlakten met de daaraan en erop gelegen waterstaatkundige en militaire werken. De afsluitdijk behoort tot één van de elementen die kenmerkend zijn in de structuur van het landschapstype. De Afsluitdijk vormt met zijn strakke dijklichaam, de sluizencomplexen en de militaire verdedigingswerken te Kornwerderzand (beschermd gebied en afzonderlijk beschermde onderdelen) een monumentaal complex en is een uiting van de utilitaire waterbouwkunde uit de beginjaren van de vorige eeuw. Het hele gebied van het IJsselmeer wordt aan de landzijde afgeschermd door zeedijken, waarvan de ca. 5 meter hoge IJsselmeerdijk één van de meest prominente is.

Formeel moeten volgens de Verordening Romte (art 2.1) in Fryslân bij een plan in het landelijk gebied de inpassing ten opzichte van de landschappelijke en cultuurhistorische waarden benoemd worden zoals ze in de structuurvisie Romte Grutsk op 'e Romte zijn omschreven. Grutsk op 'e Romte is vertaald in het Masterplan Beeldkwaliteit Afsluitdijk. Het Masterplan vormt dus op provinciaal niveau het toetsingskader inzake de landschappelijke en cultuurhistorische waarden voor dit gebied.

4.3 Gemeentelijk beleid

Structuurvisie Harlingen

De Structuurvisie Harlingen 2025 geeft richting aan het ruimtelijke, economische en sociaal maatschappelijke beleid van de gemeente Harlingen. Deze structuurvisie is het vertrekpunt voor het uitwerken van het verdere beleid van de gemeente Harlingen voor de toekomst. De gemeente Harlingen zet zich in voor een duurzame bescherming en ontwikkeling van de Waddenzee als natuurgebied en het behoud van het unieke open landschap. Economische activiteiten zijn mogelijk, mits deze passen binnen de natuurdoelstelling van de Waddenzee. Nieuwe bebouwing in de nabijheid van de Waddenzee mag alleen plaatsvinden binnen de randvoorwaarden van het nationaal ruimtelijk beleid, en dient qua hoogte aan te sluiten bij de bestaande bebouwing en daar waar het gaat om bebouwing in het buitengebied, te passen bij de aard van het landschap. Veiligheid staat voor de gemeente voorop. Dijkverhogingen en versterking van de waterkering zijn mogelijk. Verder wil de gemeente Harlingen haar cultuurhistorische karakter behouden en versterken.

Ontwikkelvisie 2011-2021 Súdwest-Fryslân

In de Ontwikkelvisie 2011-2021 heeft de gemeente Súdwest-Fryslân de koers voor de toekomst uitgezet. Die koers is gebaseerd op een aantal pijlers, waaronder de weidsheid van het landschap en de grote rijkdom aan cultuur en erfgoed. De gemeente wil zorgvuldig omgaan met de weidsheid van land en water. Dat betekent kritisch kijken naar de noodzaak voor extra ruimtebeslag en hoge eisen stellen aan ruimtelijke kwaliteit. Cultuur en erfgoed zorgt voor een gevoel van eigenheid en gezamenlijke trots in Súdwest-Fryslân. Het heeft een grote aantrekkingskracht op toeristen. De gemeente wil dan ook het erfgoed beschermen, behouden en ontsluiten.

Súdwest-Fryslân ziet de Afsluitdijk als een belangrijke toegangspoort tot de gemeente. In combinatie met de IJsselmeerkust biedt de (Kop van de) Afsluitdijk veel mogelijkheden. Het Rijk is de leidende partij als het gaat om de verbeteringen in verband met de veiligheid. De inzet van de gemeente is er op gericht daarbij aan te haken door samen met het Rijk, regionale partners, kennisinstellingen en het bedrijfsleven mogelijkheden te benutten en te ontwikkelen voor duurzame energie, nieuwe vormen van voedselproductie, natuurontwikkeling, ICT en recreatie en toerisme.

Samenvattend kan worden gesteld dat het voornemen voor een vismigratierivier aansluit bij het ruimtelijk beleid van de gemeenten.

4.4 Overige plannen

Haalbaarheid en Projectplan Vismigratierivier Afsluitdijk

In 2012 heeft de werkgroep Natuur van De Nieuwe Afsluitdijk onder leiding van het Programma Naar een Rijke Waddenzee (PRW) een verkenning uitgevoerd naar de locatie, randvoorwaarden en kosten van een Vismigratierivier. De resultaten zijn neergelegd in het rapport 'Vismigratierivier Afsluitdijk, Haalbaarheid en Projectplan' (PRW, 10 januari 2013). Volgens het rapport levert vooral een Vismigratierivier een wezenlijke bijdrage aan het herstel van de ecologische relatie tussen Waddenzee en IJsselmeer. Dit is begin 2014 tijdens een expertmeeting voorgelegd aan nationale en regionale vismigratie-experts. Tijdens deze meeting is geconcludeerd dat het ecologisch belang en functioneren van een Vismigratierivier wordt ondersteund. In november 2014 hebben het rijk en de regio de samenwerking vastgelegd in overeenkomsten en contracten voor de uitvoering.

In bijlage 4 Haalbaarheid en Projectplan Vismigratierivier Afsluitdijk 2013 is genoemde verkenning opgenomen.

MasterplanBeeldkwaliteit Afsluitdijk

In het Masterplan Beeldkwaliteit (MBKA, maart 2015) wordt beschreven wat de gewenste ruimtelijke kwaliteit is van de toekomstige maatregelen en initiatieven op en rond de Afsluitdijk. Daarbij wordt onderscheid gemaakt in de ruimtelijke kaders waaraan toekomstige maatregelen getoetst kunnen worden (ruimtelijke richtlijnen en vormgevingsprincipes) en uitwerkingen en streefbeelden die een mogelijke ontwikkelingsrichting vanuit ruimtelijke kwaliteit in beeld brengen.

Het Masterplan Beeldkwaliteit heeft de status van een bestuurlijke afspraak. De formele doorwerking vindt plaats in de geëigende plannen van betrokken partijen. Rijk en regionale overheden hebben de intentie om de visie en richtlijnen ruimtelijke kwaliteit als toetskader voor ruimtelijke kwaliteit te hanteren bij de uitwerking van plannen en maatregelen. Zij zien de uitwerkingen en streefbeelden, die in het Masterplan zijn opgenomen, daarbij als bron van ideeën en ter inspiratie.

Voor een uitgebreidere beschrijving wordt verwezen naar paragraaf 5.6 Ruimtelijke kwaliteitsaspecten

Het Masterplan Beeldkwaliteit is in opdracht van het rijk gemaakt. Op provinciaal niveau wordt het Masterplan als een uitwerking van Grutsk op ‘e Romte (zie ook parargaaf 4.2 Provinciaal beleid) gezien. Dit betekent dat de provincie bij de verdere planontwikkeling aansluit op het Masterplan, maar de provincie stelt niet zelf nog een beeldkwaliteitsplan op.

5.1 Algemeen

De Afsluitdijk beschermt sinds de voltooiing in 1932 grote delen van Nederland tegen overstroming vanuit zee. In 2006 is vastgesteld dat de Afsluitdijk niet meer voldoet aan de huidige eisen voor waterveiligheid. Daarom zal de waterkerende functie van de Afsluitdijk weer op orde worden gebracht. Als icoon van de Nederlandse waterbouw en uniek landschappelijk element heeft de Afsluitdijk een grote aantrekkingskracht. De dijk speelt een belangrijke rol in de identiteit van de omgeving. Een impuls in de gebiedskwaliteit is nodig om deze beleving in stand te houden en kansen te benutten voor de versterking van de regionale economie. Daarmee kan de Afsluitdijk uitgroeien tot een icoon van de Nederlandse waterbouw en van duurzaamheid en innovatie.

De doelstellingen op het gebied van waterveiligheid en waterafvoer zijn uitgewerkt in de Structuurvisie Toekomst Afsluitdijk. Om de maatregelen die voortvloeien uit de Structuurvisie ook in planologisch opzicht mogelijk te maken wordt een Rijks Inpassingsplan (RIP) opgesteld.

Regionale ambities Afsluitdijk: duurzaamheid, natuur en recreatie & toerisme

Met het project "De Nieuwe Afsluitdijk" van de gezamenlijke regionale overheden, worden ambities op het gebied van natuur, duurzame energie en recreatie en toerisme gerealiseerd. De Nieuwe Afsluitdijk werkt nauw samen met Rijkswaterstaat aan de versterking en vernieuwing van het internationale icoon ‘De Afsluitdijk’.

Deze regionale ambities liggen op drie terreinen:

• Natuur. Een voorbeeld hiervan is de aanleg en inrichting van natuurvriendelijke oevers langs de dijk en ter hoogte van de aansluiting van de dijk in Noord Holland en in Friesland. Een tweede voorbeeld is het bevorderen van vismigratie: maatregelen waarmee vissen de Afsluitdijk kunnen passeren, vanuit de Waddenzee naar het IJsselmeer en omgekeerd.
• Duurzaamheid. Hierbij gaat het bijvoorbeeld om kansen en projecten op het gebied van duurzame energie zoals stromingsenergie, ‘blue energy’ en zonne-energie.
• Recreatie & toerisme. Voorbeelden hiervan zijn plannen voor uitbreiding van de voorzieningen bij het Monument en de aanleg van een passantenhaven bij Kornwerderzand.

De regionale ambities hebben met elkaar gemeen dat ze geen functioneel verband hebben met het verbeteren van de waterveiligheid of het vergroten van de afvoercapaciteit. Tegelijk is duidelijk dat realisatie van dit soort ambities betekenisvolle kwaliteiten aan de Afsluitdijk kan toevoegen.

Vismigratierivier: een van de regionale ambities

De Afsluitdijk is een moeilijk passeerbare barrière voor vis en vormt daarmee een belemmering voor de vismigratie van Waddenzee naar IJsselmeer (zoutzoetmigratie/ intrek). Het bevorderen van de vismigratie heeft een nadere uitwerking gekregen in het project 'Vismigratierivier". Hiertoe is een haalbaarheidsstudie en een projectplan opgesteld en heeft een nadere uitwerking plaatsgevonden in het kader van de mer.

Naast grote voordelen voor de veiligheid en economische ontwikkeling van Noord-Nederland, heeft de dijk ook een grote negatieve ecologische impact gehad. De open zeearm de Zuiderzee werd een zoete binnenzee zonder getijdenwerking. Twee van de grootste natuurgebieden van Nederland, de Waddenzee en het IJsselmeer, werden van elkaar gescheiden. Vissen als zalm, paling en spiering hebben grote moeite met de ecologische barrière die de Afsluitdijk vormt. Veel populaties trekvissen staan dan ook onder grote druk. De “Vismigratierivier Afsluitdijk” is een uniek project om de barrière voor trekvissen op te heffen. De kern van het project is de aanleg van een nieuwe doorgang door de Afsluitdijk, ingebed in een ontwerp dat zorgt voor een geleidelijke overgang van zout naar zoet water (en andersom) en een natuurlijke inrichting.

5.2 Landschap en cultuurhistorie Afsluitdijk

De Afsluitdijk als icoon

De Afsluitdijk is een primaire waterkering en beschermt sinds 1932 een groot deel van Nederland tegen overstromingen vanuit de zee. De 32 km lange dijk wordt gezien als een icoon van de Nederlandse waterbouw en als een unieke, landschappelijke verschijningsvorm met aanzienlijke cultuurhistorische waarde. Karakteristieke punten zijn het monument (waar de Afsluitdijk gesloten werd), de voormalige werkhaven Breezanddijk, de kazematten en het beschermde dorpsgezicht te Kornwerderzand.

De Afsluitdijk is een historisch en monumentaal element in de strijd van de mens tegen het water en de vijanden over land. De Afsluitdijk staat symbool voor de manier waarop Nederlanders de strijd met het water aanbinden. Ook de scheepvaart heeft een grote strijd geleverd tegen het water. Dit is nog af te lezen uit het relatief grote aantal scheepswrakken dat op de zeebodem ligt nabij de Afsluitdijk. Behalve de betekenis van de Afsluitdijk als waterstaatswerk is ook de betekenis op het gebied van krijgsgeschiedenis, transport en techniek van groot belang.

Voor een uitgebreide beschrijving van de ontstaansgeschiedenis en de betekenis van de Afsluitdijk wordt verwezen naar bijlage 6 Beschrijving landschap en cultuurhistorie Afsluitdijk.

Kernkwaliteiten Kornwerderzand

De Vismigratierivier is gesitueerd nabij de Lorentzsluizen van Kornwerderzand. Oorspronkelijk was Kornwerderzand een werkeiland, dat voor de bouw van de Afsluitdijk aangelegd werd op de zandplaat met dezelfde naam, gelegen in de voormalige Zuiderzee. Kornwerderzand vormt als het ware een vlak en overzichtelijk eiland in de Afsluitdijk dat drager is van objecten zoals woningen en kazematten. Daarbij dient opgemerkt te worden dat de woningen zeer ondergeschikt zijn aan de kazematten. Vanwege het feit ‘dat het gebied Kornwerderzand van algemeen belang is vanwege zijn historisch-ruimtelijk karakter en dat het historisch-ruimtelijk karakter van dit gebied nog voldoende gaaf en herkenbaar is’, is Kornwerderzand in december 2007 aangewezen als beschermd dorpsgezicht.

De kernkwaliteiten van Kornwerderzand zijn:

• Kornwerderzand ligt als een solitair complex op enige afstand van de kust;
• Kornwerderzand vormt als het ware een vlak en overzichtelijk eiland in de Afsluitdijk dat drager is van objecten;
• de sluizencomplexen zijn een goed bewaard ensemble van civiele werken;
• de stelling is duidelijk herkenbaar als verdedigingslinie;
• ondanks de grote diversiteit aan objecten is de Afsluitdijk duidelijk als leidend element herkenbaar;
• de woningen zijn onderdeel van het ensemble Kornwerderzand;
• Kornwerderzand biedt diverse recreatieve mogelijkheden.

Bovenstaande kernkwaliteiten zijn vermeld in de rapportage "Beschrijving landschap en cultuurhistorie Afsluitdijk", 8 mei 2013. In dit rapport zijn op basis van de inventarisatie van landschappelijke en cultuurhistorische waarden kernkwaliteiten gespecificeerd die de basis vormen voor ontwerpuitgangspunten ten behoeve van het ontwerpproces. Deze beschrijving landschap en cultuurhistorie biedt basisinformatie voor het Masterplan beeldkwaliteit en het milieueffectrapport en heeft op die wijze een rol gespeeld bij het interactieve ontwerpproces. Voor een uitgebreide beschrijving van Kornwerderzand en omgeving wordt verwezen naar bijlage 6 Beschrijving landschap en cultuurhistorie Afsluitdijk.

Streefbeeld Kornwerderzand

In het Masterplan Beeldkwaliteit Afsluitdijk wordt voor het deelgebied Kornwerderzand het volgende streefbeeld geschetst:

"Vanwege de hoge cultuurhistorische waarde van het sluiscomplex Kornwerderzand, met de scherpe contrasten tussen civieltechnische en militaire elementen en het waterlandschap, moeten nieuwe ontwikkelingen zich zo goed mogelijk voegen en de verschillen in het waterlandschap versterken. De kans om de verschillen in het waterlandschap rond Kornwerderzand te beleven moeten daarbij zoveel mogelijk worden benut. Aan de landzijde van Kornwerderzand ontstaan in het ondiepe water kansen voor natuurontwikkeling. Aan de zeezijde moet de scherpe overgang naar het weidse waterlandschap beleefbaar blijven".

Ten aanzien van de Vismigratierivier is het streefbeeld:

• De Vismigratierivier vormt een onderdeel van het sluiscomplex, met open dynamisch deel rond de kazematen, zodat zicht vrij blijft.
• Doorgang door de dijk op grens van kazematteneiland
• Openingen door de dam worden zo onopvallend mogelijk vormgegeven.

Voor de afweging tussen Den Oever en Kornwerderzand als locatie voor de Vismigratierivier wordt verwezen naar paragraaf 2.2.2 van de MER. De MER is als bijlage 8 MER Vismigratierivier Afsluitdijk bij deze toelichting opgenomen.

5.3 Probleemstelling vismigratie

Natuur

De Afsluitdijk vormt een harde scheiding tussen de zoute Waddenzee en het zoete IJsselmeer. De Afsluitdijk heeft twee sluizencomplexen: de Stevinsluizen bij Den Oever en de Lorentzsluizen bij Kornwerderzand. Deze complexen bevatten spuisluizen ten behoeve van de waterbeheerfunctie en schutsluizen om schepen te kunnen laten passeren.

De spuisluizen bij Kornwerderzand en Den Oever regelen het peil op het IJsselmeer door binnenwater te spuien en buitenwater te keren. De spuisluizen worden zo gestuurd dat alleen zoet-water van het IJsselmeer naar de Waddenzee stroomt en geen zout water naar het IJsselmeer stroomt. De grote hoeveelheid zoetwater die door de spuisluizen naar de Waddenzee stroomt vormt voor trekvissen een grote lokstroom. In verband met de hoge stroomsnelheid kunnen de meeste vissoorten echter niet door de spuisluizen tegen de stroming naar het IJsselmeer zwemmen. Het spuisluizenbeheer beperkt zodoende de vismigratie van zee naar het binnenwater. Hierbij komt dat de overgang tussen zout en zoet water niet geleidelijk verloopt. Hierdoor hebben vissen te maken met een abrupte overgang zonder rustplaatsen waar ze zich kunnen instellen op de nieuwe omstandigheden. Daarnaast worden door het spuien veel zoetwatervissen uit het IJsselmeer de Waddenzee in gespoeld. De overlevingskans en/of de kans om terug te keren naar het IJsselmeer is hier minimaal. De huidige Afsluitdijk vormt aldus een grote ecologische barrière voor trekvissen die willen migreren tussen Waddenzee en IJsselmeer. Niet alleen vormt de Afsluitdijk een fysieke hindernis voor vismigratie. Ook het ontbreken van een geleidelijke zoet-zoutovergang zorgt voor een aanvullende hindernis in de migratie tussen zout en zoet.

Deze combinatie van problemen heeft ertoe geleid dat er een significante barrière is voor trekvissen om duurzame vitale vispopulaties op te kunnen bouwen in de Waddenzee, het IJsselmeer en verder stroomopwaarts.

Visserij

Behalve voor de natuur heeft de afsluiting van het IJsselmeer ook nadelige gevolgen voor de beroepsvisserij. Door de bouw van de Afsluitdijk zijn de mogelijkheden voor de intrek van commerciële vissoorten vanuit de Waddenzee naar het IJsselmeer en vice versa afgenomen. Daarnaast vormt de uitspoeling bij de spuisluizen een factor van belang voor de achteruitgang van de visstand van commerciële belangrijke soorten in het IJsselmeer. Ook voor de sportvisserij is de huidige waarde van het IJsselmeer sterk afgenomen. Een aantal decennia geleden was het IJsselmeer nog een visrijk gebied waar door sportvissers behoorlijk veel werd gevist.

5.4 Doelstelling vismigratie

5.5 Beschrijving voornemen/voorkeursvariant

5.6 Ruimtelijke kwaliteitsaspecten

6.1 Milieu-effect rapport

Bij een inpassingsplan kan op een aantal verschillende manieren sprake zijn van een mer-plicht. Hieronder wordt ingegaan op het aspect mer en de omgevingsaspecten die voor het inpassingsplan van belang zijn. (Waar de afkorting mer wordt gebruikt wordt de procedure voor milieueffectrapportage bedoeld. De afkorting MER heeft betrekking op het milieueffectrapport).

6.2 Geluid

Toetsingskader en beleid

Op grond van de Wet geluidhinder is rond inrichtingen die ''in belangrijke mate geluidhinder veroorzaken'', wegen met een maximumsnelheid hoger dan 30 km/u en spoorwegen een geluidzone van kracht. Bij ontwikkeling van nieuwe geluidsgevoelige objecten binnen deze geluidzones dient akoestisch onderzoek te worden uitgevoerd om aan te tonen dat de ontwikkeling voldoet aan de in de wet bepaalde voorkeursgrenswaarde. Het gaat daarbij om geluidsgevoelige bestemmingen als woningen, scholen en ziekenhuizen. Indien niet deze grenswaarde kan worden voldaan, kan het bevoegd gezag in de meeste gevallen de gemeente- hogere grenswaarden vaststellen. Hiervoor geldt een bepaald maximum, de uiterste grenswaarde genoemd.

Wegverkeerslawaai

Op grond van de Wet geluidhinder hebben alle wegen een geluidzone, tenzij er sprake is van een woonerf of een 30-km/uur-zone. Ten aanzien van woningen geldt voor wegverkeerslawaai een voorkeursgrenswaarde van 48 dB. De gemeente beschikt niet over een door de gemeenteraad vastgesteld geluidsniveaukaart. Dit houdt in dat alle wegen in principe geluidzoneplichtig zijn. Bovendien komen er in het buitengebied geen woonerven en 30-km-gebieden voor.

Industrielawaai

Ten aanzien van het industrielawaai geldt dat industrieterreinen waar inrichtingen voorkomen die 'in belangrijke mate geluidshinder' kunnen veroorzaken dienen te worden gezoneerd. Buiten de geluidszone mag de geluidsbelasting niet hoger zijn dan 50 dB(A). Binnen de geluidszone mogen geen nieuwe geluidsgevoelige objecten mogelijk worden gemaakt, tenzij kan worden aangetoond dat zij kunnen voldoen aan de voorkeursgrenswaarde, 50 dB(A).

Toetsing en uitgangspunten inpassingsplan

Een Vismigratierivier is geen geluidsgevoelige functie. Er is derhalve geen sprake van de ontwikkeling van nieuwe geluidsgevoelige objecten binnen bestaande geluidzones. Het aspect geluid vormt geen belemmering voor dit inpassingsplan.

Voor het aspect geluid en de mogelijk effecten tijdens de aanlegfase wordt verwezen maar de mer.

6.3 Water

Het IJsselmeer dient als zoetwatervoorraad voor een groot deel van Nederland. Uitwisseling van zoet en zout water vindt door de Afsluitdijk niet plaats. Enkel door de spuicomplexen bij Den Oever en Kornwerderzand wordt bij laag tij water vanuit IJsselmeer naar Waddenzee gespuid. In de huidige toestand voldoen de Waddenzee en IJsselmeer beide niet aan de Goede Chemische Toestand, zoals voor de KRW beschreven in de het Brondocument Waterlichaam Waddenzee en het Brondocument Waterlichaam IJsselmeer (2012). Door klimaatsverandering stijgt de zeespiegel en kan in de toekomst steeds minder vaak worden gespuid. Daarnaast is er een verwachte toename van de afvoer van rivierwater naar het IJsselmeer. Om het overtollige water toch te kunnen afvoeren, wordt de spuicapaciteit door de Afsluitdijk vergroot. Hiervoor worden pompen geplaatst in het complex van Den Oever.

Evenals bij Den Oever, wordt ook bij Kornwerderzand een zoutwaterafvoer systeem aangelegd door Rijkswaterstaat. Dit is een mitigatiemaatregel voor de inlaat van zout water die plaatsvindt door het visvriendelijk sluisbeheer.

De waterkwaliteit is van belang voor de zoetwater bufferfunctie van het IJsselmeer. Om de bufferfunctie van het IJsselmeer te handhaven mag geen zoutwaterinlaat plaats vinden. De waterkwaliteit van de Waddenzee komt door de geringe omvang van de voorgenomen activiteit aan die kant van de Afsluitdijk niet in het geding. Daarbij is de verwachte toename van de instroom van zoet water naar zout water verwaarloosbaar vergeleken met de spuicapaciteit.

Het hydraulisch ontwerp van de VMR is ontworpen om optimale vispasseeromstandigheden door de Afsluitdijk te creëren zonder dat er extra zout het IJsselmeer instroomt.  De kracht van het vispasseersysteem is dat het op tij werkt en streeft naar een maximale openingstijd (24/7). Het faciliteert daarmee passeeromstandigheden voor alle diadrome vis doelsoorten. Het ontwerp heeft daarom een bepaalde minimale lengte van drie kilometer nodig en een minimale weerstand voor water tijdens afgaand tij (eb) om een maximale zoetwaterlokstroom op te wekken en het zoute water uit het systeem te laten stromen. De VMR wordt voorzien van 2 waterbeheersingswerken om de zoute instroom bij vloed te reguleren: in de coupure van de Afsluitdijk en bij het regelwerk op de rand IJsselmeer / VMR. Beide regelwerken zijn ontworpen met hoge eisen aan bedrijfszekerheid en een lage faalkans.
Zowel het regelwerk in de coupure bij de afsluitdijk, als op de rand IJsselmeer/VMR worden bij opkomend tij (vloed) voor 2/3 dichtgezet. Hierdoor wordt de instroomweerstand vergroot en worden stroomsnelheid en debiet in de VMR beperkt. Gedeeltelijke sluiting van het regelwerk op de rand van het IJsselmeer zorgt er zowel  voordat er een gedempt getij op de VMR kan ontstaan, als dat brak water niet/ minder snel tot aan de rand van IJsselmeer en VMR komt.

De hydraulische en ecologische  modelstudie uitgevoerd door Arcadis (Gijs van Banning, voorjaar en zomer 2015) heeft aangetoond, dat op deze manier  het brakke water  tussen de 500 en 1000 meter verwijderd blijft van de inlaat IJsselmeer. Een monitoringsprogramma zal de zoutindringing in het VMR systeem continu volgen. Mocht het zout in de praktijk toch verder komen dan gedacht en gewenst, dus minder dan 500 meter bij de uitgang van de VMR in het IJsselmeer, dan sluit het regelwerk op de rand IJsselmeer/ VMR automatisch volledig.

Ook bij de instroomkant van de IJsselmeerkant zal het zoutgehalte continu gemeten worden. Met de metingen kan gevolgd worden in hoeverre de Vismigratierivier bij normaal functioneren toch nog extra zoutbelasting oplevert. De verwachting is, dat dit niet het geval is.  Mocht wel sprake zijn van enige zoutbelasting, dan kan de sturing van de VMR worden aangepast. Uit evaluatie van de metingen kan dan blijken of aanpassing generiek gewenst is of alleen voor specifieke omstandigheden; bijvoorbeeld omstandigheden met relatief weinig wateraanvoer vanuit het IJsselmeer

6.4 Landschap en cultuurhistorie

De monumentale Afsluitdijk is het 20ste eeuwse symbool van de heldhaftige strijd tegen het water. De belangrijkste kenmerken zijn de openheid van de omgeving en de samenhang van dijklichaam, sluizen en omgeving, bouwwerken en het vaste land. De spuisluizen en kazematten vormen een samenhangend ensemble. In het gebied is de historische transformatie van het natuurlandschap tot een cultuurlandschap door de mens goed zichtbaar. De Afsluitdijk vormt een duidelijke structuur in het weidse landschap en is uitgegroeid tot een icoon: “state of the art 1930”. De sluizen bij Kornwerderzand en Den Oever vormen de toegang tot de langgerekte structuur van de dijk. Na het passeren van de sluizen “rijd je de leegte in”.

Rijksmonumenten in het studiegebied zijn de sluizen en diverse kazematten. Daarnaast heeft Kornwerderzand de status van Beschermd Dorpsgezicht in het kader van de Monumentenwet. Reden hiervoor is de fraaie combinatie van het militaire verdedigingswerk en het sluizencomplex.

Beschermd dorpsgezicht Kornwerderzand

Kornwerderzand heeft de status van Beschermd Dorpsgezicht in het kader van de Monumentenwet. Het aanwijzingsbesluit (5 december 2007) omvat de nederzetting Kornwerderzand, het sluizencomplex en de verdedigingsstelling. Het geheel is ontstaan op een van de eerste kunstmatige werkeilanden van waaruit de Afsluitdijk is aangelegd in de periode 1927-1933. Het gebeid heeft vanwege de nauwe band met de aanleg van de Afsluitdijk en de toepassing van nieuwe verdedigingstechnieken een zeer bijzondere historische betekenis.

Kornwerderzand is van belang als verdedigingsstelling uit de jaren '30 van de 20ste eeuw, waarbij de nieuwe opvattingen op het gebied van landsverdediging in de praktijk zijn gebracht. Hierbij is gebruik gemaakt van strekdammen, zodat er een breed front gevormd kon worden, gericht naar het oosten. Het open schootsveld was van essentieel belang voor de kracht van de stelling en bepaalt dan ook in grote mate het karakter van het gebied.

Daarnaast is Kornwerderzand ook van belang als sluiscomplex en nederzetting in verband met de aanleg van de Zuiderzeewerken. Het karakter van het gebied wordt verder bepaald door het scherpe contrast tussen land en water. De afwisseling tussen het water en de lange, smalle strekdammen levert een specifiek beeld op dat typerend is voor het ontstaan van het gebied.

De toelichting op het aanwijzingsbesluit is als bijlage 2 opgenomen.

Uitgangspunten landschap en cultuurhistorie

De uitgangspunten ten aanzien van landschap en cultuurhistorie zijn verwoord in paragraaf 5.2 Landschap en cultuurhistorie Afsluitdijk. De Vismigratierivier is ontworpen op basis van ontwerpeisen die bij het technisch ontwerp zijn geformuleerd. het voorlopig masterplan beeldkwaliteit Afsluitdijk fungeert als toetsingskader ten aanzien van de aspecten landschap en cultuurhistorie.

De Vismigratierivier doorsnijdt de langgerekte structuur van de Afsluitdijk. Doordat de doorsnijding ter plaatse van de dijk smal is, de vismigratierivier haaks op de dijk ligt, de vismigratierivier door een groot wateroppervlak wordt gescheiden van de Afsluitdijk en er gelet wordt op symmetrie met bestaande structuren wordt aantasting van de langgerekte structuur voorkomen. De iconische uitstraling van de Afsluitdijk wordt door de vormgeving van de Vismigratierivier zelfs versterkt. De Vismigratierivier heeft de potentie om een nieuw icoon te worden. Het nieuwe icoon, loodrecht op de dijk versterkt de langgerekte harde uitstraling en daarmee de iconische uitstraling van de Afsluitdijk.

Om aantasting van de huidige iconische uitstraling van de Afsluitdijk te voorkomen moet de Vismigratierivier voldoen aan:

• smalle doorsnijding ter plaatse van de dijk;
• doorsnijding haaks op de dijk, waarbij de doorgang door de dijk aansluit op de insteek van het bestaande kazematteneiland;
• symmetrie met bestaande structuren;
• handhaven scherp contrast land en water;
• behoud weids uitzicht vanaf kazematten op water Ijsselmeer.

6.5 Archeologie

Toetsingskader en beleid

Uitgangspunt voor het inpassingsplan is het veiligstellen van de aanwezige (en aangetoonde) en de te verwachten archeologische waarden. Conform het verdrag van Malta dient gestreefd te worden naar het behoud van archeologische resten in de archeologische verwachtingszones. Het Verdrag van Malta is vertaald in de Nederlandse wetgeving: op 1 september 2007 is de Wet op de archeologische monumentenzorg (Wamz) in werking getreden. Deze wet maakt deel uit van de (gewijzigde) Monumentenwet. De kern van Wamz is dat wanneer de bodem wordt verstoord, de archeologische resten intact moeten blijven. De wet verplicht gemeenten bij het opstellen van inpassingsplannen rekening te houden met de in hun bodem aanwezige waarden. Naast het inventariseren van de te verwachten archeologische waarde, zal het inpassingsplan uiteindelijk, indien nodig (en mogelijk), een bescherming moeten bieden voor waardevolle gebieden. Dit kan bijvoorbeeld door middel van een omgevingsvergunningenstelsel voor bepaalde werkzaamheden.

Toetsing en uitgangspunten inpassingsplan

Archeologische waarden worden niet verwacht in het plangebied; op basis van eerder onderzoek geeft de Friese Archeologische Monumentenkaart (“FAMKE”) het advies “geen onderzoek noodzakelijk”.

Archeologie heeft betrekking op mogelijk aanwezige scheepswrakken, vliegtuigwrakken, en resten uit de Tweede Wereldoorlog op de bodem van Waddenzee en IJsselmeer. Aantasting van bekende scheepswrakken, vliegtuigwrakken, en resten uit de Tweede Wereldoorlog wordt bij de uitvoering van de werkzaamheden vermeden.

De eventuele aanwezigheid van scheepswrakken kan nooit volledig worden uitgesloten omdat gegevens van gevonden wrakken stil worden gehouden. Echter, volgens de huidige gegevens van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed liggen in de nabijheid van de Afsluitdijk geen scheepswrakken die door werkzaamheden beschadigd kunnen worden (Masterplan Beeldkwaliteit Afsluitdijk, 2015). Ook over andere resten in het plangebied zoals vliegtuigwrakken is niets bekend. Indien er onverhoopt toch bodemschatten aanwezig zijn dan is de kans dat deze worden aangetast zeer klein omdat bij geen van de alternatieven en varianten wordt gegraven in de huidige bodem. Er wordt enkel gegraven in zand dat eerst wordt opgespoten.

Binnen het plangebied van de Vismigratierivier zijn sporen uit de WO II waargenomen op historische luchtfoto's. Het gaat hierbij om versperringen. (Raap rapport 2736, kaartbijlage 1). Indien bodemingrepen plaatsvinden op locaties van bekende cultuurhistorische relicten of aangetoonde archeologisch resten dan is het van belang de aard en ligging van deze resten tijdig en adequaat vast te stellen. Dit geldt voor locaties van (verdwenen) (tank)versperringen en resten van stellingen van loopgraven in en om de aardwerken. Voor dit veldonderzoek komen, afhankelijk van de aard van de op te sporen resten, verschillende methoden in aanmerking, variërend van het uitboren of uitprikken van bekende resten tot proefsleuvenonderzoek. (Bron: RAAP-RAPPORT 2736, Oorlogssporen op de Afsluitdijk. Archeologisch bureauonderzoek naar sporen uit de Tweede Wereldoorlog bij Den Oever (gemeente Hollands Kroon), Breezanddijk en Kornwerderzand (gemeente Súdwest Fryslân).

Momenteel vindt een vervolgonderzoek naar de oorlogssporen op de Afsluitdijk plaats.

6.6 Ecologie

In het inpassingsplan dient rekening gehouden te worden met zowel Europees als nationaal beleid ten aanzien van natuurbescherming. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen gebiedsbescherming en soortenbescherming.

6.7 Externe veiligheid

Toetsingskader en beleid

Externe veiligheid gaat over het beheersen van de risico's die ontstaan voor de omgeving bij het gebruik, de opslag en het vervoer van gevaarlijke stoffen, zoals vuurwerk, LPG en munitie. Sinds een aantal jaren is er wetgeving over “externe veiligheid” om de burger niet onnodig aan te hoge risico's bloot te stellen. De normen voor externe veiligheid zijn vastgelegd in onder andere het Besluit externe veiligheid inrichtingen (Bevi), de Circulaire risiconormering vervoer van gevaarlijke stoffen en het Besluit externe veiligheid buisleidingen (Bevb).

Het externe veiligheidsbeleid heeft vorm gekregen in de risicobenadering. Er wordt getoetst aan twee verschillende normen: het plaatsgebonden risico (PR) en het groepsrisico (GR). Ten aanzien van het plaatsgebonden risico geldt een kans van 10-6 als grenswaarde. Dit betekent dat binnen de zogenaamde PR 10-6-contour geen nieuwe kwetsbare objecten mogen worden toegestaan. Voor ontwikkeling van nieuwe beperkt kwetsbare objecten, geldt deze norm als streefwaarde. Het onderscheid tussen kwetsbare en beperkt kwetsbare objecten is vastgelegd in het Besluit externe veiligheid inrichtingen.

Ten aanzien van (beperkt) kwetsbare objecten binnen de GR-contour moet een bestuurlijke verantwoording plaatsvinden. Ten aanzien van de bestrijdbaarheid van calamiteiten moet de veiligheidsregio om advies worden gevraagd.

Toetsing en uitgangspunten inpassingsplan

Een Vismigratierivier is geen (beperkt) kwetsbaar object. Er is geen sprake van de ontwikkeling van nieuwe (beperkt) kwetsbare objecten. Het aspect externe veiligheid vormt geen belemmering voor dit inpassingsplan.

6.8 Luchtkwaliteit

Toetsingskader en beleid

Sinds 15 november 2007 is de vernieuwde regelgeving voor luchtkwaliteit in de Wet Milieubeheer in werking getreden. In hoofdstuk 5 van de Wet milieubeheer zijn de grenswaarden op het gebied van de luchtkwaliteit vastgelegd. Daarbij zijn in de ruimtelijke ordeningspraktijk met name de grenswaarden voor stikstofdioxide (NO2) en fijnstof (PM10) van belang. Projecten die in zeer beperkte mate bijdragen aan de luchtverontreiniging, zijn op grond van het Besluit niet in betekenende mate bijdragen (luchtkwaliteitseisen) vrijgesteld van toetsing aan de grenswaarden. Op grond van de Regeling Niet in betekenende mate (luchtkwaliteitseisen) zijn (onder andere) de volgende projecten vrijgesteld van toetsing:

• woningbouwprojecten met minder dan 1.500 woningen;
• kantoorlocaties met een vloeroppervlak van minder dan 100.000 m2;
• projecten die minder dan 3% van de (toekomstige) grenswaarde voor stikstofdioxide of fijnstof bijdragen. Dit komt overeen met 1,2 µg/m3.

Toetsing en uitgangspunten inpassingsplan

De in het inpassingsplan voorgestane ontwikkelingen dragen niet bij aan de luchtverontreiniging. Het besluit en de regeling 'niet in betekende mate' is op dit inpassingsplan niet van toepassing. Het aspect luchtkwaliteit vormt geen belemmering voor dit inpassingsplan.

6.9 Kabels, leidingen en zoneringen

Toetsingskader en beleid

In planologische zin moeten bestaande of nieuwe hoofdtransportleidingen in een inpassingsplan worden bestemd met een zone waarbinnen bebouwing wordt uitgesloten in verband met onderhoud en ter voorkoming van gevaar.

Resultaten gehouden onderzoeken

Voor de realisatie van de versterking van de Afsluitdijk zijn de aanwezige kabels en leidingen in beeld gebracht. Daarnaast is geïnventariseerd welke nieuwe kabels en leidingen gewenst zijn (Onderzoek kabels en leidingen Afsluitdijk, Witteveen en Bos, november 2013).

Uit de Klic-melding die in juni 2013 is uitgevoerd blijkt dat de volgende typen kabels en leidingen aanwezig zijn: datatransport, gas lage druk, laagspanning, middenspanning (10 kV), riool onder druk, riool vrij verval, water en overige. De kabels en leidingen zijn in eigendom van verschillende instanties.

Uit het onderzoek blijkt dat er nog wat onduidelijkheden zijn over de aanwezigheid van verschillende kabels en leidingen en dat de knelpunten en risico's nog onvoldoende in beeld zijn. Hiervoor wordt nog vervolgonderzoek uitgevoerd.

Conclusies en doorvertaling inpassingsplan

De aanwezigheid van leidingen kan leiden tot randvoorwaarden voor de uitvoering. Gebleken is dat er echter geen belangrijke leidingen zijn (als hogedruk-transportleidingen) die om een aparte planologische regeling vragen.

Voor zover er vanuit nieuwe ontwikkelingen behoefte aan nieuwe leidingzones met bijbehorende voorzieningen ontstaat, zullen deze apart worden afgewogen en geregeld.

7.1 Algemeen

In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de juridische aspecten van het Provinciaal inpassingsplan zoals de betekenis van het Provinciaal inpassingsplan voor de gemeentelijke inpassingsplannen en de opbouw van het plan (planregels, toelichting bestemmingsregels en algemene regels).

Het inpassingsplan biedt in zichzelf de nodige flexibele ruimte ten behoeve van de uitvoering. Daarom is het voor het PIP niet noodzakelijk om met extra flexibileitsbepalingen te werken, zoals het opnemen van wijzigingsbevoegdheden om de begrenzing te verruimen.

De delen van inpassingsplannen die buiten het plangebied van het PIP vallen kunnen zonder meer door de gemeenten en eventueel provincies worden herzien. Hiervoor gelden vanuit het Project Vismigratierivier geen beperkingen.

7.2 Opbouw planregels

RO standaarden 2012

Dit Provinciaal inpassingsplan is opgezet conform de Wet ruimtelijke ordening (Wro) en het Besluit ruimtelijke ordening (Bro). Inherent hieraan is de toepassing van de Standaard Vergelijkbare Bestemmingsplannen (SVBP) 2012. De SVBP 2012 is toegespitst op de regels die voorschrijven hoe inpassings- en bestemmingsplannen conform de nieuwe Wro en Bro moeten worden gemaakt. Hiervoor bevat de SVBP standaarden voor de opbouw en de verbeelding van het inpassings- of bestemmingsplan, zowel digitaal als analoog. Bestemmingsplannen zijn hierdoor op vergelijkbare wijze opgebouwd en op eenzelfde manier verbeeld. De bestemmingsregeling en de verbeelding van dit inpassingsplan zijn opgesteld conform de SVBP 2012.

Opzet bestemmingsregeling

Een Provinciaal inpassingsplan is wat betreft vorm, inhoud, procedure en juridische binding gelijk aan een bestemmingsplan. Op grond van artikel 3.28, derde lid Wro kan in een PIP de verhouding tussen het PIP en de onderliggende bestemmingsplannen worden bepaald. In dit PIP is van deze mogelijkheid gebruik gemaakt.

Als uitgangspunt is gehanteerd dat het PIP de onderliggende bestemmingsplannen volledig vervangt en dat de gemeenteraden binnen het plangebied voor de duur van 10 jaar geen nieuw planologisch regiem in het leven mogen roepen.

De regels zijn opgebouwd uit 4 hoofdstukken:

• 1. inleidende regels;
• 2. bestemmingsregels;
• 3. algemene regels;
• 4. overgangs- en slotregels.

Inleidende regels

In hoofdstuk 1 van de regels zijn bepalingen opgenomen die conform het Bro en de SVBP2012 een plaats moeten krijgen in een inpassingsplan. Het gaat hier om begrippen, die een uitleg willen geven van gebruikte termen in de regels, en om de wijze van meten.

Bestemmingsregels

In hoofdstuk 2 van de regels zijn de bestemmingen opgenomen. De artikelen in dit hoofdstuk zijn verbonden aan de bestemmingen op de verbeelding. In de bestemmingsomschrijving zijn de functies en doeleinden weergegeven. Per bestemming is vervolgens aangegeven wat de gebruiks- en bouwmogelijkheden zijn.

Algemene regels

De algemene regels zijn van toepassing op alle bestemmingen. In dit PIP gaat het om gebiedsaanduidingen voor de beschermingszones en een regeling over de verhouding tussen het inpassingsplan en bestemmingsplannen.

Overgangs- en slotregels

De toepassing van de overgangs- en slotregels behoeven geen nadere toelichting; deze zijn overgenomen uit het Bro.

7.3 Toelichting planregels

Voor wat betreft de systematiek voor het gedeelte van de Afsluitdijk wat behoort tot dit inpassingsplan, is aangesloten bij het Rijksinpassingsplan Afsluitdijk. De Vismigratierivier is onder een aantal bestemmingen gebracht. De bestemming 'Natuur' voor de rivier en bijbehorende natuurgronden is gelegd op het gedeelte van het plangebied ten zuiden van de Afsluitdijk. De spuikom ten noorden daarvan is eveneens onder deze bestemming gebracht.

De bestaande dijklichamen cq. geleidedammen zijn onder de bestemming 'Water- waterkering' gebracht. Dit omdat hier de waterkerende functie voorop staat. De nieuw aan te leggen dijklichamen zijn onder de bestemming 'Natuur' gebracht. De waterkerende functie is hier niet de primaire functie. Het gebied wat bedoeld is voor verkweldering, aan de Waddenzeekant, is eveneens onder de bestemming "Natuur' gebracht. De kazematten zijn zodanig inbestemd dat kleinschalige dagrecreatieve voorzieningen mogelijk zijn. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om een uitzichtpunt over het vogeleiland en het bewandelen van de paden.

Natuur (artikel 3)

De bestemming Natuur ziet toe op het grootste gedeelte van de gronden waarbinnen de Vismigratierivier wordt gerealiseerd, alsmede de benodigde ruimte voor de aanleg en ontwerpvrijheid bij de aanleg. De bestemmingsomschrijving voor de bestemming Natuur geeft aan dat de gronden bestemd zijn voor de ontwikkeling en het behoud van de natuurlijke waarden van de Vismigratierivier en aangrenzende gronden. Deze natuurlijke waarden komen tot uitdrukking in de aanwezige vegetatieve waarde en de aanwezige ornithologische waarden van het kwelderlandschap, passend in (of deel uitmakend van) het geheel van landschappelijke, natuurlijke en cultuurhistorische waarden van een gebied, bestaande uit water, eilanden, zandplaten, slikken, getijdengebied en kwelders. De bestemmingsomschrijving ziet ook toe op de ontwikkeling en het behoud van de landschappelijke waarden van de gronden tot uitdrukking komend in de openheid van het landschap.

De nieuw aan te leggen dijklichamen zijn onder de bestemming 'Natuur' gebracht. De waterkerende functie is hier immers niet de primaire functie. Het gebied wat bedoeld is voor verkweldering, aan de Waddenzeekant, is eveneens onder de bestemming "Natuur' gebracht.

Binnen de bestemming is dagrecreatief medegebruik en het educatief medegebruik toegestaan. Dit is in de begripsbepalingen zodanig beperkt gedefinieerd, teneinde te voorkomen dat ongewenste vormen van dagrecreatie in het gebied plaats gaan vinden. Ook maakt de bestemming kleinschalige duurzame energieopwekking en nutsvoorzieningen mogelijk. Voor wat betreft kleinschalige energieopwekking kan gedacht worden aan kleinschalige zonnepanelen of energieopwekking door middel van getijdenwerking, die gebruikt zouden kunnen worden voor de afsluitvoorzieningen. Voor zo ver het gaat om ruimtelijk ondergeschikte vormen van energieopwekking worden deze in planologische zin mogelijk gemaakt.

Er mogen binnen de bestemming 'Natuur' geen gebouwen en overkappingen worden gebouwd. Wel zijn andere bouwwerken (zoals de benodigde afsluiter, eventuele bruggen of vlonders, palenrijen, ondergrondse bouwwerken die mogelijk technisch noodzakelijk zijn voor de aanleg en het beheer van de rivier) toegestaan, de bouwhoogte van andere bouwwerken bedraagt maximaal 1,50 m.

Het omzetten en/of anderszins ingrijpend wijzigen van gronden ten behoeve van een permanent ander gebruik dan als Vismigratierivier met bijbehorende natuurgronden is aangemerkt als strijdig gebruik. Dit geldt ook voor het verrichten van exploratie- en/of exploitatieboringen, alsmede het verrichten van seismologisch onderzoek.

Verkeer (artikel 5)

De bestemming Verkeer is gelegd op het binnen het plangebied gelegen gedeelte van de A7 over de Afsluitdijk. De als Verkeer bestemde gronden zijn bedoeld voor wegen met maximaal 2 x 2 doorgaande rijstroken. Ook voet- en fietspaden vallen onder deze bestemming. Om de vispassage door de Afsluitdijk mogelijk te maken is op de verbeelding de aanduiding "specifieke vorm van natuur - vispassage" weergegeven.

Water - Waterkering (artikel 6)
De bestemming Water - Waterkering ziet toe op de tot het plangebied behorende bestaande dijklichamen, met uitzondering van het gedeelte dat als 'Verkeer' is bestemd. De bestemmingsomschrijving is, naast de functie van primaire waterkering, gericht op het in stand houden, het beheer, het onderhoud en de verbetering van de waterkering.

Ondergeschikte functies, zoals een fietspad of extensief agrarisch medegebruik (bijvoorbeeld het laten grazen van schapen) is binnen deze bestemming toegestaan. Er mag binnen deze bestemming niet worden gebouwd: gebouwen en overkappingen zijn niet toegestaan, met uitzondering van een gebouw dat nodig is voor de bewegingswerken in de vispassage. In de regels is de voorkeur vastgelegd voor het ondergrond aanbrengen van deze ruimte. Voor het bouwen van andere bouwwerken (zoals kunstwerken) geldt dat de bouwhoogte van kunstwerken maximaal 7,25 meter bedraagt. Andere bouwwerken zijn maximaal 2,00 m hoog. Dagrecreatief medegebruik en het educatief medegebruik zijn eveneens toegestaan. Daarvoor is het bijvoorbeeld mogelijk een kijkscherm in de passage te realiseren.

Om de vispassage door de Afsluitdijk mogelijk te maken is op de verbeelding de aanduiding "specifieke vorm van natuur - vispassage" weergegeven.

Ter bescherming van de bijzondere waarden van het dijklichaam is een omgevingsvergunningstelsel opgenomen. Voor verschillende werken en werkzaamheden is een omgevingsvergunning vereist voordat deze mogen worden uitgevoerd. De omgevingsvergunning wordt alleen verleend wanneer vooraf advies is ingewonnen van de betreffende beheerder van de waterkering, waaruit is gebleken dat geen onevenredige afbreuk wordt gedaan aan de waterkerende functie van de waterkering.

Waarde - beschermd dorpsgezicht (artikel 7)

Kornwerderzand heeft de status van Beschermd Dorpsgezicht in het kader van de Monumentenwet. Reden hiervoor is de fraaie combinatie van het militaire verdedigingswerk en het sluizencomplex. De begrenzing van dit beschermd dorpsgezicht valt voor een deel over het plangebied voor dit inpassingsplan. Er is daarom een beschermende regeling Waarde - Beschermd dorpsgezicht (dubbelbestemming) opgenomen, die toeziet op het behoud en herstel van de cultuurhistorische en ruimtelijke waarden van het dorpsgezicht, zoals weergegeven in het besluit tot aanwijzing van Kornwerderzand als beschermd dorpsgezicht. Het betreft hier een dubbelbestemming.

Waterstaat- waterkering (artikel 8)

De bestemming Waterstaat - Waterkering (dubbelbestemming) betreft een dubbelbestemming die gelegd is over de als "Verkeer" bestemde snelweg over de Afsluitdijk. De dubbelbestemming regelt dat de gronden - behalve voor de bestemming 'Verkeer'- mede bestemd zijn voor het in stand houden, het beheer, het onderhoud en de verbetering van de waterkering. Er is gekozen voor de dubbelbestemming, omdat voor dit deel van de gronden de primaire functie van de gronden de verkeersfunctie is.

7.4 Toelichting algemene regels

8.1 Maatschappelijke uitvoerbaarheid

Het idee van de Vismigratierivier is ontwikkeld door de Waddenvereniging in samenwerking met It Fryske Gea, Stichting het Blauwe Hart, Sportvisserij Nederland en de Vereniging Vaste Vistuigen Noord. Het project heeft vervolgens steun gekregen van gemeenten, provincies en het rijk en is ondergebracht bij het regionale samenwerkingsverband De Nieuwe Afsluitdijk. Hierin werken provincies Noord-Holland en Fryslân, de gemeenten Súdwest-Fryslân, Harlingen en Hollands Kroon samen. De uitvoering wordt gefaciliteerd door het Programma naar een Rijke Waddenzee.

De Nieuwe Afsluitdijk en RWS hebben de afgelopen 2,5 jaar elk half jaar een overleg met maatschappelijke groeperingen, bedrijven en bewonersgroepen georganiseerd. (De zogenaamde 'stakeholdersbijeenkomsten'). Via de gezamenlijke website (www.deafsluitdijk.nl) kan een ieder op de hoogte blijven van het laatste nieuws en de voortgang van de diverse projecten, waaronder de Vismigratierivier. Naast de website worden de diverse betrokkenen en belangstellenden geïnformeerd via een nieuwsbrief. Er is veel belangstelling in de media voor het project (kranten, TV, sociale media). In mei 2014 en in februari 2015 zijn internationale expertmeetings georganiseerd.

Het idee voor het project wordt breed gedragen. Naast het rijk en regionale overheden wordt het project gesteund door natuurorganisaties, sport- en duurzame beroepsvissers en lokaal betrokken partijen.

Naast de hier bovengenoemde zaken op het gebied van communicatie en informatie-uitwisseling, zal het Provinciaal Inpassingsplan het formele traject voor ruimtelijke plannen doorlopen:

• Raadpleging van betrokken instanties voorafgaande aan de ter visie legging van het ontwerp-PIP (zie verder hoofdstuk 9 Overlegreacties.
• Van 22 juni tot en met 3 augustus 2015 is het PIP als ontwerp ter visie gelegd, gelijktijdig met het RIP.
• De vaststelling is voorzien begin 2016.
• De start van de werkzaamheden is voorzien in 2017. Mede afhankelijk van de uitvoering van de coupure in het rijkscontract zal de uitvoering ca 3 á 4 jaar in beslag nemen.

8.2 Economische uitvoerbaarheid

Op dit moment is de financiering voor ca. 50% toegezegd. Voor de overige 50% is er zicht op financiering vanuit onder andere LIFE (Europa) en het Waddenfonds. Vanuit de 50% toegezegde middelen is de financiering van de coupure in het rijkscontract volledig rond.

De financiering vindt plaats door bijdragen uit de volgende fondsen en middelen:

• fondsen Ministerie van Infrastructuur en Milieu;
• fondsen Ministerie van Economische Zaken;
• middelen in het kader van de Kaderrichtlijn Water (KRW);
• middelen van de Provincie Fryslân en de provincie Noord-Holland;
• Postcodeloterij;
• Waddenfonds.

8.3 Vergunbaarheid

In 2014 is voor de Vismigratierivier de Nota vergunbaarheid Westvariant VMR opgesteld. Voor de uitvoerbaarheid is de Nb-wetvergunning van belang. Om die reden wordt in deze paragraaf daar verder op ingegaan.

De Vismigratierivier biedt een goede kans op verbetering van natuurwaarden in de Waddenzee en IJsselmeer en in beken, rivieren en wetlands in het achterland. De Vismigratierivier kan daarnaast ook een meerwaarde betekenen voor de iconische betekenis van de Afsluitdijk als geheel. Ook heeft de Vismigratierivier de potentie om een nieuw icoon te worden. Het is echter ook evident dat met uitvoering van het project een beperkt deel van de bestaande natuurwaarden zal verminderen. Hier wordt in de MER uitgebreid op ingegaan. De Mer is als bijlage 8 MER Vismigratierivier Afsluitdijk bij deze toelichting opgenomen.

De aanleg van de vismigratierivier draagt wezenlijk bij aan de verbetering van de habitattypen permanent overstroomde zandbanken (getijdengebied, H1110_A), van slik- en zandplaten (H1140) o.a. voor zeegrasvelden en estuaria (H1130) voor de Waddenzee. De noodzaak van de vismigratierivier is gegeven (zie het Natura 2000 doelendocument (2006)) en is vastgelegd in onder meer de Natuurambitie Grote Wateren. De locatie van de vismigratierivier is na uitgebreide afweging tot stand gekomen. Deze afweging is opgenomen in het MER.

De aanleg gaat ten koste van een relatief klein oppervlak van het habitattype H1110A. Formeel gezien is dit een verslechtering van de instandhoudingsdoelstellingen, omdat deze zien op zowel kwaliteit als areaal/oppervlakte. Uit de passende beoordeling blijkt echter dat de afname van het oppervlak geen ecologische (nadelige) effecten heeft. De formele verslechtering van de instandhoudingsdoelstelling van habitattype H1110A, enkel vanwege het oppervlakteverlies en niet vanwege kwaliteit, is gerechtvaardigd vanwege de ruime gunstige effecten van de vismigratierivier op de kwaliteit van dit habitattype, en de verbetering van slik- en zandplaten (H1140) en estuaria (H1130).

Conclusie vergunbaarheid

Voor het project Vismigratierivier is een ontwerp-Natuurbeschermingswetvergunning afgegeven. Maatregelen die voortvloeien uit de voorkeursvariant zijn geborgd in de Nb wet vergunning. Daarmee is het plan uitvoerbaar.

9.1 Inleiding

In het kader van het vooroverleg artikel 3.1.1 Besluit Ruimtelijke Ordening zijn de overlegpartners in de gelegenheid gesteld te reageren op het voorontwerp Provinciaal inpassingsplan Vismigratierivier. Het betreft de volgende instanties:

• Ministerie van OCW, Rijksdienst Cultureel erfgoed
• Ministerie van EZ (directie regio en ruimtelijke economie)
• Gemeente Sudwest-Fryslân
• Gemeente Harlingen
• Gemeente Hollands Kroon
• Rijkswaterstaat (Den Haag)
• RWS Midden Nederland
• RWS Noord Nederland
• Ministerie van I en M
• Provincie Noord Holland
• Provincie Fryslân
• Wetterskip Fryslân
• Waterschap Zuiderzeeland
• Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

Van bovengenoemde instanties is een reactie ontvangen van :

• Rijkswaterstaat Midden- Nederland

• Provincie Fryslân
• Provincie Noord Holland
• Wetterskip Fryslân
• Waterschap Zuiderzeeland
• Gemeente Sudwest-Fryslân
• Gemeente Harlingen

De reactie van de provincie Fryslan is al (in de vorm van een commentaarformulier) in een eerder stadium ontvangen. De opmerkingen zijn reeds verwerkt dan wel aan de hand van het commentaarformulier beantwoord. Het waterschap Zuiderzeeland ziet het belang van het herstel van de migratieroute voor trekvissen en heeft verder geen inhoudelijke opmerkingen. De provincie Noord-Holland kan zich goed vinden in het voorontwerp en heeft eveneens geen verdere inhoudelijke opmerkingen.

Van de overige binnengekomen reacties wordt in paragraaf 9.2 Samenvatting overlegreacties een beknopte samenvatting gegeven, met daarbij aangegeven of de opmerkingen al dan niet zijn verwerkt in het ontwerp- inpassingsplan.

9.2 Samenvatting overlegreacties

Rijkswaterstaat

De reactie van Rijkswaterstaat bestaat uit twee delen: een deel met hoofdopmerkingen en een deel met detailopmerkingen. Hieronder is een beknopte samenvatting opgenomen van de hoofdopmerkingen. Daar waar de detailopmerkingen aanleiding geven tot aanpassingen van het PIP zijn deze verwerkt.

• Een deel van de opmerkingen vindt zijn basis in het raakvlak tussen het project Vismigratierivier en het project Afsluitdijk. De in het RIP vastgelegde planologische mogelijkheden om het project Afsluitdijk ten uitvoer te brengen dienen te worden meegenomen in het PIP Vismigratierivier. Andere opmerkingen betreffen het project VMR op zichzelf. In algemene zin sluit het PIP nog onvoldoende an op de laatste versie van het RIP.
• In algemene zin wordt uit het PIP niet duidelijk hoe de provincie omgaat met het begrip oplossingsruimte. Bij het opstellen van het PIP dient nadrukkelijk te worden uitgegaan van de oplossingsruimte zoals vastgelegd in het RIP.
• De opbouw en de filosofie van het project VMR wijkt af van het project Afsluitdijk. Niet duidelijk is welke ontwerpstrategie wordt gehanteerd voor de VMR.
• Het gemeenschappelijk uitgangspunt ruimtelijke kwaliteit (Masterplan) klinkt onvoldoende door in het PIP.
• Hoofdstuk 2: het PIP biedt volstrekt onvoldoende zicht op de beoogde wijizging van de normatieve toestand van het waterstaatwerk.
• Hoofdstuk 3 (Beleidskader) maakt een onsamenhangende indruk. Het in dit hoofdstuk opgenomen vigerend beleid schiet op een aantal onderdelen tekort. Zo zijn enkele niet-vermelde beleidskaders wel relevant.
• De beschrijving van de probleemstelling gaat voorbij aan de maatregelen die RWS heeft genomen of nog gaat nemen in het kader van het verbeteren van de vismigratie.
• Kan worden aangegeven wat de nettobijdage is van de Vismigratierivier ten opzichte van de bestaande en nog uit te voeren KWR-maatregelen?
• In het PIP wordt een toelichting gemist waarop een en ander bediend gaat worden en wie de bediening voor zijn rekening neemt. Het PIP meldt niets over bedieningsprotocollen;
• Geadviseerd wordt om de beoogde situering van de VMR te spiegelen aan de planologische beperkingen die het RIP Windpark Fryslân aanbrengt in het gebied (ondergronds kabel).
• De aandacht die aan de m.e.r. procedure en het MER rapport wordt besteed stelt teleur. Feitelijk zou het PIP een duidelijke motivering moeten geven waarom de Vismigratierivier een goede en kosteneffectieve en te verdedingen ingreep is.
• Het totale ruimtebeslag van het PIP wordt niet beschreven. Ook wordt een beschouwing gemist over de wijze waarop men gebruik wil maken van rijks kadastraal eigendom.
• Over de wijze waarop beheer en onderhoud wordt georganiseerd en de verantwoordelijkheid in deze wordt niets gemeld. Dat geldt ook voor de beheer en onderhoud noodzakelijke budgetten.

Reactie:

• Zowel in toelichtende tekst als op de verbeelding wordt meer aansluiting gezocht bij het RIP.
• Met betrekking tot de oplossingsruimte zoals vastgelegd in het RIP wordt de verbeelding aangepast.
• De ontwerpstrategie wordt verder aangegeven in het MER.
• In het PIP is duidelijker aangegeven dat het Masterplan Beeldkwaliteit leidend is voor de te maken ruimtelijke keuzes.
• De uitgangspunten voor de technische uitwerking worden opgenomen in het PIP.
• Met betrekking tot het beleidskader zijn vanuit regionaal perspectief enkele van de genoemde beleidskaders wel relevant.
• Verbeteren vismigratie: De Kaderrichtlijn Water maatregelen gaan uit van wat er minimaal nodig is. Rijkswaterstaat heeft een KRW opgave bij Kornwerderzand in de vorm van een “eenvoudige” vispassage; een vishevel. Deze maatregel is “on hold” in afwachting van de realisatie van de Vismigratierivier. De Vismigratierivier is een uitgebreide vispassage en zal de KRW-doelstelling volledig realiseren. De meerwaarde van de VMR is in de MER kwalitatief beoordeeld;
• nettobijdrage vismigratierivier: Ten opzichte van de vishevel is de VMR onderscheidend in volume van de lokstroom (dus de vindbaarheid voor vissen), het volume van instromend getij bij vloed (voor de getijdenmigranten/zwakke zwemmers), en de aanwezigheid van een zoet-zout gradiënt over groot oppervlak (overgangsgebied/gewenningszone voor trekvissen). Hierdoor scoort de VMR hoger in alle doelbereiken:
  • 1. herstel migratieroute
  • 2. bijdrage aan duurzame visserij
  • 3. recreatie-toerisme en educatie
• Het bedieningsprotocol is nog onderwerp van uitwerking.
• RIP Windpark Fryslân: Locatie en uitwerking van het windpark is nog onderwerp van politieke meningsvorming.
• Beheer en onderhoud: De wijze waarop beheer en onderhoud binnen het provinciale deel van de Vismigratierivier wordt ingevuld is nog onderwerp van nader overleg. De wijze waarop beheer en onderhoud wordt ingevuld van de coupure binnen het rijkscontract wordt vastgelegd in de nog te sluiten RealisatieOvereenKomst (ROK).
• Motivering Vismigratierivier een goede en kosteneffectieve ingreep: In het MER is voldoende motivering gegeven van het doelbereik en de te verwachten effecten van de VMR.
• Ruimtebeslag Vismigratierivier: De oppervlaktes (binnen de plangrens van het PIP) zijn globaal 29 ha aan Waddenzee-zijde (netto voor de VMR: 8 ha) en 95 ha aan IJsselmeerzijde (netto voor de VMR: ca 36 ha). Dit zal in de toelichting worden opgenomen.
• De wijze waarop gebruik zal worden gemaakt van rijksgrond is nog onderwerp van nader overleg.

Wetterskip Fryslan

Het Wetterskip constateert dat er in het PIP rekening is gehouden met toekomstig ander peilbeheer IJsselmeer en met de zeespiegelstijging. De doorvertaling van het aspect waterkwaliteit naar de regels is inconsequent. Wetterskip Fryslan stelt voor onder artikel 6.1 toe te voegen: behoud van waterkwaliteit op het IJsselmeer en voorkomen van zoutindringing naar het IJsselmeer. Verder ontbreekt een uitwerking van het toekomstig beheer en onderhoud ten behoeve van de Vismigratierivier.

reactie:

- artikel 6.1: het inpassingsplan regelt de bouwmogelijkheden en het gebruik van de vismigratierivier. Het aspect waterkwaliteit is in dit verband niet relevant. Het voorstel wordt niet overgenomen.

- paragraaf uitwerking toekomstig beheer en onderhoud: het toekomstig beheer en het onderhoud vraagt om een afzonderlijke uitwerking. Deze is echter niet ruimtelijk relevant en behoeft geen onderdeel te vormen van het PIP.

Gemeente Harlingen

De gemeente Harlingen ziet de realisatie van de Vismigratierivier als een positieve ontwikkeling rondom de Afsluitdijk. De gemeente maakt de volgende opmerkingen:

• 1. in de toelichting wordt gesteld dat het inpassingsplan de geldende bestemmingsplannen volledig vervangen. Bedoeld wordt 'voor zover gelegen binnen de plangrens van het inpassingsplan'.
• 2. Het vastgestelde PIP vervangt het betreffende deel van het plangebied uit de beheersverordening Waddenzee en Noordzee. Verzocht wordt dit in paragraaf 1.5 van de toelichting op te nemen.

Reactie:

• ad 1: betreffende passage wordt aangevuld met de tekst "voor zover gelegen binnen de plangrens van het inpassingsplan''
• ad 2: aan dit verzoek wordt tegemoet getreden. Paragraaf 5.1 is aangevuld.

Gemeente Sudwest-Fryslân

De gemeente Sudwest-Fryslân heeft met betrekking tot de aspecten cultuurhistorie en archeologie de volgende aandachtspunten:

• 1. Geadviseerd wordt het plangebied te beperken tot de directe locatie van de Vismigratierivier. De verbeelding zou aan de noordwestkant begrensd moeten worden, zodat het behoud van het weidse uitzicht op het water gegarandeerd blijft.
• 2. Geadviseerd wordt de kernkwaliteiten wat specifieker te beschrijven in plaats van alleen een verwijzing naar het beschermde gezicht en het Masterplan op te nemen
• 3. de gemeente doet voorts een aantal tekstvoorstellen met betrekking tot het scherpe contrast tussen land en water.
• 4. In het PIP is geen functieaanduiding 'specifieke vorm van waarde' voor militaire monumenten opgenomen, zoals dat in het Rijksinpassingsplan wel het geval is. Er lijkt onvoldoende rekening te zijn gehouden met de onderlinge samenhang tussen cultuurhistorische elementen. Geadviseerd wordt een dubbelbestemming 'Waarde - Cultuurhistorie' op te nemen voor de gehele in het plangebied gelegen Afsluitdijk, inclusief de kazematten en strekdammen.
• 5. Geadviseerd wordt een dubbelbestemming voor de archeologische (verwachtings)waarden op te nemen, ook om eventuele toekomstige bodemverstorende handelingen in het gebied hiermee archeologisch verantwoord uit te kunnen voeren.

Reactie:

ad 1: Er is voor een ruimer plangebied gekozen vanwege de nodige ontwerpvrijheid. De gekozen voorkeursvariant kan zo nog worden aangepast aan bijvoorbeeld andere technische oplossingen of aan een meer natuurlijke wijze van vormgeving. Een strakke begrenzing aan de noordwestzijde wordt daarom niet wenselijk geacht. Verder is de Vismigratierivier gebaseerd op de uitgangspunten en vormgevingsprincipes zoals verwoord in het Masterplan Beeldkwaliteit Afsluitdijk. Een van de vormgevingsprincipes is "de beleving van de grootsheid van het waterlandschap aan weerszijden van de dijk behouden en versterken". Het weidse uitzicht op het water blijft gehandhaafd.

ad 2: Aan deze opmerking is tegemoet gekomen. Een uitgebreide beschrijving van de kernkwaliteiten is opgenomen in paragraaf 5.6.2 Masterplan Beeldkwaliteit Afsluitdijk. Verder is 6.4 Landschap en cultuurhistorie aangevuld met een alinea over het beschermd dorpsgezicht Kornwerderzand en is de toelichting op het aanwijzingsbesluit opgenomen als 2 Aanwijzingsbesluit beschermd dorpsgezicht Kornwerderzand.

ad 3: De tekstvoorstellen zijn overgenomen.

ad 4: De militaire monumenten zijn ten behoeve van het behoud van de cultuurhistorische waarden in het ontwerpinpassingsplan aangeduid (aanduiding 'specifieke vorm van waarde - militaire monumenten'). Een dubbelbestemming 'Waarde-Cultuurhistorie' wordt niet nodig geacht.

ad 5: Archeologische waarden worden niet verwacht in het plangebied; op basis van eerder onderzoek geeft de Friese Archeologische Monumentenkaart (“FAMKE”) het advies “geen onderzoek noodzakelijk”. Een dubbelbestemming voor archeologische waarden wordt niet opgenomen.

De aandachtspunten die de gemeente Sudwest-Fryslân heeft gegeven met betrekking tot het aspect natuur zijn voor zo ver relevant en van toepassing verwerkt in het ontwerp-inpassingsplan.